جنگ داخلی در سوریه

چهارشنبه, 1391-04-28 13:33

علی افشاری

علی افشاری − اوضاع در سوریه با شیب تندی رو به وخامت می‌رود و هر لحظه بر عمق و دامنه جنگ داخلی افزوده می‌شود. اینک به نظر می‌رسد مجددا طرح صلح کوفی عنان به حاشیه رفته و در برابر نصمیمات نشست ژنو چشم انداز یأس‌آوری قرار گرفته است.

سازمان صلیب سرخ جهانی در بیانیه‌ای وضعیت سوریه را جنگ داخلی اعلام کرده است.

اهمیت بیانیه سازمان صلیب در این است که بعد از این "قوانین بشر دوستانه جهانی" بر درگیری‌های سوریه حاکم خواهد بود وهر برخورد خشونت آمیزی که طرفین بر علیه شهروندان عادی و اسرا انجام دهند ، جنایت جنگی تلقی خواهد شد.

زایل شدن احتمال انتقال مسالمت آمیز قدرت

انتقال مسالمت آمیز قدرت در سوریه نیازمند توافق بشار اسد و مخالفین در داخل و روسیه و آمریکا در سطح جهانی است. نیرو‌های منطقه‌ای اگر چه تاثیر دارند اما نقش تعیین کننده در جلوگیری و یا گسترش درگیری‌های خشونت بار ندارند. همه علائم نشان می‌دهد که احتمال وقوع چنین توافقی در افق زمانی پیش دیدنی و قابل محاسبه وجود ندارد.

به عبارت دیگر موضع سرسخت روسیه در برابر طرحی که خروج بشار اسد ازقدرت در آن قید شده باشد ، هر گونه توافق در شورای امنیت سازمان ملل را قفل کرده است. از سوی دیگر مخالفان و اکثریت معترضین در سوریه نیز تحت هیچ شرایطی نمی‌پذیرند که در راه حل مفروض جایگاهی برای بشار اسد وجود داشته باشد.

درهمین زمینه:

• اوضاع سوریه، نقش جمهوری اسلامی و سیاست اپوزیسیون ایران

گفت‌وگوی سارا روشن با علی افشاری

• بمب‌گذاری ۱۸ ژوئیه در دمشق، سرفصل جدیدی در ناآرامی‌های سوریه
گفت‌وگوی سارا روشن با حسام‌الدین محمد، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی سوری

اسد نیز حاضر نیست از قدرت کناره گیری کند حتی اگر خروج وی فقط جنبه فردی داشته باشد، هیئت حاکمه وابسته به حزب بعث نمایندگانی در دولت انتقالی داشته باشند و رفتن وی لزوما منجر به تغییر بنیادی نظام سیاسی سوریه نشود، باز تن به استعفا نمی‌دهد. او از فرصت مذاکره با کوفی عنان و طرح صلح وی استفاده می‌کند تا موقعیت نیرو‌های مسلح مخالف را تضعیف کرده و آنها را از مناطقی که در آن قرار دارند بیرون کند.

مجموعه این شرایط باعث می‌شود رایزنی‌های کوفی عنان بخت کمی برای موفقیت داشته باشد. او حملات اخیر دولت سوریه را شوک آور توصیف کرد. دولت آمریکا مدعی است حکومت اسد در حال فکر برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر علیه معرتضین است. روسیه نیز می‌گوید غرب درصدد باج گیری از این کشور در قبال رویداد‌های سوریه است.

قربانیان درگیری‌ها

اینک تعداد قربانیان طبق آمار‌های نسبتا معتبر به بیش از ۱۷۰۰۰ نفر رسیده است نزدیک به ۳۵۰۰ نفر از آنان جزو نیروهای امنیتی و نظامی حکومت سوریه وشبه نظامیان حامی آن بوده و مابقی شهروندان غیر نظامی و مخالفان مسلح سوری هستند.

بی رحمی وقساوت کم نظیر بشار اسد و هیئت حاکمه سوریه ، خلع ید قدرت از وی را ناگزیر ساخته است. برای روشن شدن عمق فاجعه توجه به نمودار زیر سودمند است:

این نمودار که توسط دفتر هماهنگی امور انسانی سازمان ملل تهیه شده است. نشان می‌دهد که تعداد کل کشته شدگان در درگیری بین اسرائیل وفلسطین در سال‌های بین ۲۰۰۰و ۲۰۰۷ در حدود ۵۸۴۸ نفر است. طبق آمار دیگری کل تلفات انسانی در ۱۲ سال گذشته منازعه اسرائیل و فلسطین در حدود ۷۸۰۰ نفر بوده است. ولی در سوریه در یک سال ونیم ۱۷۰۰۰ نفر حد اقل جان باخته‌اند.

عدم توانایی جامعه جهانی در توقف رشد آمار تکان دهنده کشتار انسانی در سوریه از شکست‌های بزرگ اخلاقی دنیای معاصر است.

این وضعیت دورنمایی را ترسیم می‌کند که جنگ داخلی سوریه تشدید شده وبا توجه به بافت قبیله‌ای آن، درگیری‌های فرقه‌ای گسترش یابد. در این حالت طرفین هر گونه ملاحظه را کنار گذاشته و به تسویه‌ حساب‌های مذهبی وقومی با یکدیگر می‌پردازند.

قطعا در این شرایط نیرو‌های مخالف نیز به برخورد‌های تند و افراطی روی می‌آورند.

اسد حاضر نمی‌شود فضا و امنیت لازم برای اعتراضات مسالمت آمیز و رجوع به همه پرسی واقعی ، آزاد و سالم جهت تعیین تکلیف سیاسی در سوریه را فراهم نماید. در نتیجه بن بست موجود برای بروز بی خشونت اعتراضات و سرکوب خونین مخالفین راه را برای مقابله مسلحانه باز می‌کند و آن را توجیه پذیر می‌سازد.

نیروهای نظامی حکومتی سوریه نیز برای برخورد با مخالفین مسلح همه مناطق را مورد حمله قرار می‌دهند وفرقی بین شهروندان غیر نظامی و زن و بچه با نیرو‌های وابسته به ارتش آزاد سوریه قائل نمی‌شوند.

این وضعیت باعث شده است تا جنایت بر علیه بشریت در سوریه رخ بدهد.

البته ممکن است برخی از مخالفین نیز دست به جنایت واقدامات غیر قابل قبول زده باشند ولی نسبت تخلفات طرفین قابل مقایسه نیست . سهم حکومت اسد در جنایات در سوریه بسیار بیشتر از برخی از مخالفین است

دخالت خارجی

حال با توجه به بن‌بستی که در شورای امنیت سازمان ملل وجود دارد و امکان اقدام محکم از سوی جامعه جهانی نیز میسر نیست لذا امیدی نیز برای تغییر وضعیت موجود مشاهده نمی‌شود .

حکومت اسد مشروعیتش را در اکثر کشور‌های جهان و منطقه از دست داده است. اما خیلی بعید است غرب ومخالفین منطقه‌ای حکومت سوریه اعم از ترکیه و یا محور عربی عربستان سعودی – قطر وکویت به صورت یکجانبه اقدام نظامی انجام دهند.

پشتیبانی مالی و ارسال تسلیحات از خارج، واقعیت دارد، اما قراین نشان نمی‌دهد که در حد زیادی باشد. مخالفین مسلح از کمبود امکانات نظامی و مالی شکایت می‌کنند. برخی از تجار ثروتمند سوری که در خارج از کشور هستند از حامیان جنبش اعتراضی سوریه هستند و به مخالفان کمک می‌کنند. همچنین نیروهای ریزشی از ارتش نیز با خود مقداری سلاح آورده‌اند. اما بعید است که ارسال سلاح و پول به مخالفان مسلح از سوی کشور‌های عربی و ترکیه از حالت محدود و کنترل شده خارج شود.

دوره‌ای پرالتهاب

نتیجه این وضعیت تداوم منازعه و درگیری بدون پیروزی هر یک از طرفین است و با توجه به تحریم گسترده‌ای که علیه دولت سوریه در بخش‌های مهمی از دنیا وجود دارد، محتمل است که سوریه نیز به سرنوشت عراق پس از حمله به کویت و جنگ اول خلیج تبدیل شود.

البته به نظر می‌رسد ارتش آزاد سوریه استراتژی‌اش را تغییر داده و عملیات نظامی اش را به نزدیکی دمشق کشانده است. این تغییر فشار بیشتری را بر حکومت اسد وارد می‌کند، رژیم در مقابل شدت عمل بیشتری نشان خواهد داد و در نتیجه تعداد قربانیان نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

تنها عاملی که می‌تواند جلوی این وضعیت فاجعه بار را بگیرد. افزایش آهنگ جدایی از ارتش سوریه و پیوستن نظامیان بیشتری به صفوف مخالفان است. در این صورت دیگر ماشین سرکوب حکومت سوریه ضعیف شده و ممکن است در برابر جنبش اعتراضی به زانو درآید. در غیر این صورت احتمال اینکه تقابل طرفین حالت فرسایشی وطولانی پیدا کند زیاد می‌شود. البته چنین وضعیتی در مجموع به ضرر بشار اسد است، اما لزوما به موفقیت مخالفین نیز نمی‌انجامد.

دوره پیش رو دورهٔ حساسی در تاریخ سوریه است. باید دید تاثیر متقابل رویداد‌ها چه سرنوشتی را رقم خواهد زد. در وضعیت به هم ریخته و آشفته‌ای چون وضعیت سوریه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد که در هیچ یک از محاسبات منظور نشده باشد.