نسخه قابل چاپ

حسین نوش‌آذر- نشریه بررسی کتاب در نیویورک از گروهی از نویسندگان آمریکایی خواسته بود که محبوب‌ترین کتابشان در دو دهه آخر قرن بیستم را اعلام کنند. از میان کتاب‌هایی که فهرست شد، شش اثر از آن فیلیپ راث بود.

به این ترتیب فیلیپ راث که در آثارش تصویری از اخلاقیات و روحیات یهودیان آمریکا به‌دست می‌دهد، به عنوان یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نویسندگان معاصر آمریکا شناخته شد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فیلیپ راث و برتری او نسبت به دیگر نویسندگان آمریکایی این است که آثار او مطلقاً عام‌پسند نیست، اما مخاطبان انبوه دارد. او در آثارش نشان می‌دهد که انسان هر چقدر هم تلاش کند محال است به خوشبختی و سعادت مطلق دست یابد.

مهم‌ترین مضمون آثاری که فیلیپ راث در جوانی پدید آورده، سکسوالیته و مهم‌ترین مضمون آثاری که در سالخوردگی نوشته، جدال با پیری و سکسوالیته است. حتی در آمریکا هم عده‌ای از منتقدان اعتقاد دارند که برخی از آثار راث از قلمرو پورنوگرافی می‌آید. برای مثال هنگامی که در سال ۲۰۰۰ رمان «ضعف‌های انسانی» از فیلیپ راث منتشر شد، عده‌ای از این نظر بر او خرده گرفتند. راث در این رمان یک استاد ادبیات را نشان می‌دهد که زبان گزنده‌ای دارد و به همین دلیل هم به ناحق او را به راسیسم متهم می‌کنند. او این رمان را در سایه ماجرای بیل کلینتون با مونیکا لوینسکی نوشت و قصد داشت به این بهانه از نظام سیاسی آمریکا که رییس جمهورش را منزه می‌خواهد انتقاد کند. در این میان سکسوالیته و خواهش‌های تن در نظر راث فقط در حد یکی از خصوصیات انسانی مطرح است.

مشکلات یا «شکوه‌های» پورتنوی: داستان در اتاق یک روانکاو شکل می‌گیرد.

ژرژ باتای، فیلسوف فرانسوی می‌گوید: «وقتی که انسان به‌گونه‌ای رفتار کند که رفتارش با عرف و هنجارهای اجتماعی در تقابل قرار داشته باشد، می‌توانیم از اروتیک سخن بگوییم.» 

او همچنین می‌گوید: «اروتیک نمایی را به نمایش می‌گذارد که ظاهر آن را هرگز به چالش نمی‌کشند. در پشت این نماست که احساسات، جسم و عادت‌هایی که از آن‌ها شرمگین هستیم، آشکار می‌شوند.»

فیلیپ راث به پشت این نما نظر دارد و احساسات و عادت‌هایی جسمانی‌ را که ما از آن معمولاً به خاطر مذاهب ابراهیمی شرم داریم بیان می‌کند.

قهرمان رمان بسیار مهم «مشکلات پورتنوی» همان هیولایی‌ست که ژرژ باتای از آن یاد می‌کند. او الکساندر نام دارد، در یک خانواده یهودی مرفه پرورش پیدا کرده، در درس و زندگی اجتماعی از هر نظر نمونه است و حتی موفق می‌شود که به عرصه سیاست هم وارد شود. اما از خواهش‌های بیمارگونه تن‌اش در رنج و عذاب است. پس طبعاً داستان در اتاق یک روانکاو، به شکل اعترافات آلکساندر شکل می‌گیرد.

سکسوالیته برای الکساندر پورتنوی راهی برای لذت‌جویی یا بقاء نیست. او از سکسوالیته به شکل یک عصیان بر ضد هنجارها و عرف اجتماعی استفاده می‌کند با این قصد که خودش را از رابطه تنگاتنگ با یک مادر متجاوز و یک پدر سختگیر برهاند. او که یک منحرف جنسی‌ست، پی همخوابگی‌های چند نفره است و از کودکی به خودارضایی عادت دارد. برای مثال اعتراف می‌کند که روزی در اتوبوسی که پر از مسافر است کنار زنی می‌نشیند و با تصور همخوابگی با او خودارضایی می‌کند. مثل این است که او با خودارضایی می‌خواهد آمریکای مذهب‌زده و اخلاقی در سال‌های دهه  ۱۹۵۰ را در مایعات جسمش تطهیر کند. آیا خوانندگان و شنوندگان رادیو زمانه در ایران، در میان آشنایانشان چنین شخصیت‌هایی را سراغ ندارند؟

این نوع رفتار تخریبی و عصیانی با سکسوالیته دقیقاً آن روی دیگر سکه مذهب و شایست‌ها و نبایست‌های متشرعین است که به نام ما ضرب می‌کنند. فیلیپ راث که در یک خانواده یهودی پرورش پیدا کرده، با این مشکلات به‌خوبی آشنایی دارد. آلکساندر در همین رمان به روانکاوش می‌گوید که او را از اخلاق مذهبی و یهودی و از سایه هیولاوار پدر که بر سرش افتاده نجات دهد.

«مشکلات پورتنوی» سرآغاز مجموعه‌ای از رمان‌ها با شخصیت‌هایی به نام‌های دیوید کپش، پتر تاروپول، ناتان سوکرمن است که همگی همزادهای نویسنده‌اند و سویه‌ای از شخصیت چند وجهی او را نمایندگی می‌کنند. اصولاً رویارویی نویسنده با یک شخصیت خیالی به قصد برنمایی سویه‌ای از سویه‌های متعدد شخصیتی‌اش در یک متن اعترافی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار راث به‌شمار می‌آید. به همین جهت در اغلب مواقع شخصیت‌هایی که او تا سال‌های دهه ۱۹۸۰ می‌آفریند، شکل مخدوش‌شده‌ای از خود نویسنده هستند.

«آمریکای منزه»:  روایتی از فروپاشی خانواده خودشیفته و متوسط و مرفه

در رمان دیگری به نام «آمریکای منزه» فیلیپ راث در نقش ناتان سوکرمن می‌رود. طبعاً سوکرمن هم مانند راث نویسنده است. او دوستی دارد به نام سیمور لووف که زمانی یک قهرمان ورزشکار بوده و سوکرمن به او احترام می‌گذاشته است. اکنون پدر سیمور که صاحب یک کارخانه کفش‌سازی بوده درگذشته و سوکرمن می‌بایست به این مناسبت چیزی بنویسد. این موضوع زمینه‌ساز ارتباط این دو دوست قدیمی با هم می‌شود و سوکرمن از ساختار خانوادگی لووف‌ها اطلاع پیدا می‌کند. داستان در زمان ریاست جمهوری نیکسون، در آمریکایی که در جنگ ویتنام منزه‌طلبی‌اش را به خون شست اتفاق می‌افتد. راث در چنین پیش‌زمینه‌ای روایتی از فروپاشی خانواده خودشیفته و متوسط و مرفه به‌دست می‌دهد. دختر این خانواده، مری، یک زن کاملاً عصیانگر است. او در اعتراض به جنگ ویتنام بمبی منفجر کرده و در این حادثه یک نفر هم جان خودش را از دست داده است. داستان دقیقاً در زمانی اتفاق می‌افتد که در ایران هم نهضت چریکی پا گرفته بود و به اوج می‌رسید. چریک‌های ایرانی هم اغلب از خانواده‌های متوسط و مرفه بودند و خاستگاه دانشگاهی داشتند.

«آمریکای منزه» از رمان‌های فیلیپ راث است که در آن فرد و انحراف‌های جنسی و شخصیت ویژه‌اش دخالتی در اضمحلال و تباهی ندارد. بلکه مجموعه‌ای از شرایط سیاسی و اجتماعی ناگهان دگرگون می‌گردد و بنیان‌های خانواده را درهم می‌ریزد.

جایزه پولیتزر در سال ۱۹۹۸ به این رمان تعلق گرفت و بسیاری از منتقدان این اثر را به رغم برخی مشکلات ساختاری‌اش از مهم‌ترین آثار فیلیپ راث می‌دانند.

از قرن نوزدهم یهودیان به‌تدریج به ایالت متحده آمریکا مهاجرت کردند و اکنون شمار آنان از شش میلیون نفر هم گذشته است. آن‌ها به تربیت و آموزش فرزندانش بسیار اهمیت می‌دهند و عمدتاً به قشر متوسط مرفه آمریکا تعلق دارند. از مهم‌ترین نویسندگان یهودی‌تبار در آمریکا می‌توان از برنارد مالامه و سائول بلو نام برد.

فیلیپ راث خود را یک نویسنده یهودی‌تبار نمی‌داند. او همواره گفته است: من یک نویسنده یهودی نیستم، بلکه نویسنده‌ام و یهودی هم هستم.»

برخی از آثار فیلیپ راث به فارسی هم ترجمه شده. «یکی مثل همه» که از رمان‌های مهم او به شمار می‌آید را پیمان خاکسار ترجمه و منتشر کرده است.

مجموعه ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه که با هومر آغاز شد، اکنون پس از دو سال به پایان می‌رسد. در این مجموعه تلاش کردیم نویسندگانی را معرفی کنیم که در تاریخ تمدن و فرهنگ غرب، در تحولات اجتماعی و ادبی و در تلاش برای رسیدن به آزادی‌های مدنی نقش داشته‌اند. از بسیاری از نویسندگان مانند گابریل گارسیا مارکز، اومبرتو اکو و گونتر گراس و ده‌ها نویسنده دیگر یاد نکردیم، به این دلیل که نمی‌خواستیم در این مجموعه فقط به دستاوردهای ادبی بپردازیم.

از اینکه در این مدت ما را همراهی کردید، از یکایک خوانندگان و شنوندگان رادیو زمانه سپاسگزارم. امیدوارم اگر در این مجموعه نتوانسته‌ام، همه انتظارات خوانندگان و شنوندگان فاضل زمانه را برآورده کنم، به بزرگواری‌تان ببخشید.

پس از یک وقفه کوتاه برنامه‌های بعدی مرا می‌توانید از رادیو زمانه بشنوید. این برنامه‌ها به دلیل خاستگاه رادیویی‌شان طبعاً در سایت زمانه منتشر نخواهند شد.
 

در همین زمینه:
ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه از حسین نوش‌آذر در رادیو زمانه