نسخه قابل چاپ

سارا شاد - مجید روشنگر، نویسنده و مترجمی که در زمینه نشر نیز از تجربه طولانی برخوردار است هنوز سرسختانه از ضرورت آفرینش کتاب در کهکشان گوتنبرگ حرف می‌زند و بر این باور است که نشر الکترونیک اگرچه می‌تواند مکمل صنعت چاپ باشد اما به هیچ عنوان نمی‌تواند جای این صنعت را بگیرد.

این نویسنده که خلاقیت او در زمان مدیریت سازمان کتاب‌های جیبی و تجربه‌اش در تأسیس و مدیریت انتشارات مروارید توانست به انتشار کتاب‌های جیبی و نشر انبوه آن‌ها کمک شایانی کند همچنان نشر اینترنتی را دارای نقطه ضعف‌های بسیار می‌داند و می‌گوید: "نشر الکترونیکی به آفرینش یک اثر ادبی نمی‌انجامد و با چاپ کتاب بر اساس همین کهکشان گوتنبرگ است که یک اثر آفریده می‌شود." توجه شما را به گفت‌و‌گو با آقای مجید روشنگر جلب می‌کنم:

شما درست زمانی مدیریت سازمان کتاب‌های جیبی را در جوانی به عهده گرفتید که این سازمان در حال ورشکستگی بود. آن زمان شما توانستید با ارائه راهکاری خلاقانه این سازمان را زنده کنید. از شما به عنوان یک ناشر باتجربه می‌پرسم آیا شما یک متن ادبی را که در اینترنت منتشر شده، به عنوان یک متن ادبی قبول دارید؟
 

مجید روشنگر - تا امروز ندیدم که کتابی در اینترنت آفریده شود. آفرینش یک اثر ادبی تا امروز از راه چاپ است و تمامی بنیاد‌ها و انجمن‌های ادبی که کتاب‌ها را نقد و بررسی می‌کنند و به آن‌ها جایزه می‌دهند، کتاب‌های خود را از میان آثار چاپ‌شده انتخاب می‌کنند و هنوز نشر الکترونیک نتوانسته آن اعتبار لازم برای آفرینش یک اثر ادبی را به دست آورد.
 

با این‌همه این واقعیت دارد که اینترنت بر سر جهان ادبیات هم سایه‌اش را گسترانده است. آیا اینترنت را با توجه به وسعت و سرعت رشد آن، در مقایسه با چاپ یا حتی در کنار آن، وسیله مناسبی برای انتشار آثار ادبی می‌دانید؟
 

من هنوز بر این باورم که میراث گوتنبرگ و صنعت چاپ جایش را در قلمرو آفرینش ادبیات حفظ خواهد کرد و کهکشان الکترونیک و گسترش تارنما‌ها نمی‌تواند جایگزین صنعت چاپ شود. اما بلافاصله اضافه می‌کنم که تکنولوژی الکترونیک و وجود تارنما‌ها و نشر الکترونیک، مکمل و یاری‌دهنده صنعت چاپ است و به گمان من این دو صنعت پا به پای هم پیش خواهند رفت و همدیگر را تکمیل خواهند کرد. هنوز تعداد عناوین کتاب‌هایی که در سراسر دنیا بر اساس میراث گوتنبرگ چاپ و پخش می‌شود، نسبت به هر سال قبل رو به افزایش است و تکنولوژی الکترونیک نمی‌تواند صد در صد جانشین صنعت چاپ شود. یک نویسنده امریکایی که کتاب‌های جنایی و پلیسی او در نخستین چاپ با تیراژ یک میلیون نسخه چاپ می‌شود به تجربه‌ای دست زد و یکی از کتاب‌های جدیدش را قبل از چاپ در اینترنت منتشر کرد. تجربه او ناکام بود و کتابش فروش کافی نداشت و به‌‌ همان شیوه کلاسیک پیشین بازگشت. این نویسنده استفان کینگ است و کتاب‌های او از پرفروش‌ترین کتاب‌های منتشر شده در امریکا هستند و تاکنون ۳۵۰ میلیون نسخه از آثارش به فروش رفته است.
 

مجید روشنگر: در نشر اینترنتی ما فراگرد ویرایش را نداریم. بنابراین کارهایی در اینترنت منتشر می‌شوند که اگر به دست یک ویراستار حرفه‌ای می‌رسید به آین صورت منتشر نمی‌شد.(عکس: کافه تیتر)

این تجربه یک نویسنده در کشوری مثل آمریکاست اما نویسندگان و شاعران ایرانی در حال حاضر برای ارائه آثارشان و برای اینکه از سد نخستین و مهم‌ترین مشکل یعنی سانسور و مجوز نشر عبور کنند، ناچار به نشر اینترنتی روی آورده‌اند. سؤال من این است که شما از این روش استقبال می‌کنید یا هنوز همچون بسیاری از نویسندگان و مؤلفان ایرانی، چاپ کتاب را به نشر اینترنتی ترجیح می‌دهید؟
 

ما هنگامی که از نشر کتاب در سطح جهانی صحبت می‌کنیم به مجموعه آثاری نگاه می‌کنیم که در این کشور‌ها چاپ و منتشر می‌شوند و در بیشتر کشور‌ها سانسور و ممیزی کتاب وجود ندارد. اما در کشورهایی که سانسور و ممیزی وجود دارد البته نشر الکترونیکی پادزهر این سانسور است و باید از این شیوه استقبال کرد. اما همانطور که در پاسخ پرسش نخست شما گفتم نشر الکترونیکی به آفرینش یک اثر ادبی نمی‌انجامد و با چاپ کتاب بر اساس همین کهکشان گوتنبرگ است که یک اثر آفریده می‌شود.
 

درباره اعتبار یک اثر چطور؟ برخی بر این باورند که یک نویسنده ابتدا باید اعتبار خود را از رسانه مکتوب به دست آورد؛ شما در این‌باره چطور فکر می‌کنید؟
 

مجموعه‌ای که در جهان امروز با صنعت نشر کتاب سر و کار دارد - یعنی نویسنده، ناشر، ویراستار، فصلنامه‌های ادبی، انجمن‌های نقد و بررسی کتاب، کرسی‌های دانشگاهی و حتی مترجمان کتاب- همه این‌ها یک اثر ادبی را در چارچوب صنعت نشر کتاب جست‌وجو می‌کنند و اگر اثری اعتباری پیدا کند به دلیل نگاه همه‌جانبه نهادهایی است که در قلمرو نشر کتاب به مسائل کتاب می‌پردازند. در نشر کتاب در سراسر دنیا نقش ویراستار بسیار اهمیت دارد. نویسنده‌ای که اثرش را به یک ناشر می‌دهد ماه‌ها و شاید سال‌ها با ویراستار روی آن متن کار می‌کنند تا آن اثر از هرگونه اشتباهی خالی باشد و بعد به چاپ برسد. توماس وولف، نویسنده آمریکایی دو سال با ویراستار خود کار کرد تا رمان خود را منتشر کند و تجربه کار خود را در کتابی به نام داستان یک رمان نوشت. این فراگرد ویراستاری در نشر الکترونیک وجود ندارد. هر نویسنده‌ای اثر خود را در اینترنت منتشر می‌کند و این امکان برایش فراهم نمی‌شود که ویراستار حرفه‌ای اثر او را پیش از انتشار ویرایش کند. گذر از صافی ویرایش در نشر کلاسیک اهمیت بسیار دارد و یک سنت دیرین است و همین امر به نوشته‌ای که از این صافی می‌گذرد اعتبار می‌بخشد.
 

یعنی شما بین آثار اینترنتی و مکتوب تفاوت کیفی می‌بینید؟ مثلاً افرادی که به نشر آثارشان در اینترنت دست زده‌اند، اگر آثارشان را به صورت مکتوب منتشر می‌کردند با اقبال و استقبال مخاطب مواجه نمی‌شدند چون کیفیت ادبی کارشان چندان بالا نیست؟
 

در نشر اینترنتی ما فراگرد ویرایش را نداریم. بنابراین کارهایی در اینترنت منتشر می‌شوند که اگر به دست یک ویراستار حرفه‌ای می‌رسید به آین صورت منتشر نمی‌شد. البته در این قاعده کلی همیشه استثناء هم وجود دارد و چه بسا آثاری در اینترنت منتشر می‌شوند که از کیفیت بالایی برخوردارند. اما این یک اصل نیست مگر اینکه مورد استثناء پیدا کنیم. به طور کلی این مسأله یکی از نقاط ضعف نشر الکترونیکی به شمار می‌رود. ویراستاری در امر چاپ کتاب بسیار مهم است. من به گوشه‌ای از این اهمیت در مقاله‌ای با عنوان "ترجمه و ویرایش در سطح یک هنر" اشاره کرده‌ام و این مقاله در شماره ۶۶ فصلنامه بررسی کتاب (ویژه هنر و ادبیات) شماره تابستان ۱۳۹۰ منتشر شده است.
 

در همین زمینه:
::گفت‌و‌گوهای سارا شاد درباره نشر الکترونیک در رادیو زمانه::