مسائل محیط زیست ایران در سال ۹۰
پنجشنبه, 1391-01-03 19:45
نسخه قابل چاپ
بیژن روحانی
بیژن روحانی - سال ۱۳۹۱ در حالی آغاز شده است که به گواهی نهادها و کارشناسان مختلف، عملکرد زیست محیطی ایران در سال گذشته نه تنها مطلوب نبوده، بلکه نسبت به سالهای پیشین با پسرفتهایی نیز مواجه شده است.
زمانی که در سال گذشته یک موسسه علمی وابسته به دانشگاه ییل در آمریکا شاخص عملکرد زیست محیطی کشورها را اعلام کرد، مشخص شد عملکرد زیست محیطی ایران نسبت به دوسال قبل، سقوطی ۳۶ پلهای داشته است. همین جایگاه نسبت به سال ۲۰۰۶، سقوطی ۶۱ پلهای را نشان میدهد. بسیاری از کارشناسان محیط زیست در ایران، از این خبر به عنوان بدترین خبر زیست محیطی سال ۱۳۹۰ نام بردهاند.
این رتبهبندی که دوسال یکبار توسط دانشگاه ییل اعلام میشود، نشاندهنده وضعیت شاخصهای مختلف زیست محیطی در هر کشور ازجمله وضعیت بهداشت محیطی، کیفیت هوا، میزان مرگ و میر کودکان، کیفیت آب، کشاورزی، تنوع زیستی، تغییرات آب و هوایی، مناطق حفاظت شده، جنگلها و منابع آبی است. مطابق جدول منتشر شده، ایران اکنون در بین ۱۳۲ کشور جهان در رتبه ۱۱۴ ایستاده است.
تشدید ورود ریزگردها به ایران
درسال گذشته پدیدهورود ریزگردها به ایران همچنان به عنوان یکی از مشکلات جدی محیط زیست در کشور مطرح بود. ورود ریزگردها به ایران که در چندسال اخیر آغاز شده بیشتر نواحی جنوبی و غربی ایران و استانهایی مانند خوزستان، لرستان و ایلام را تحت تاثیر قرار داده و مشکلات بهداشتی، تنفسی و محیطی فراوانی برای ساکنان این مناطق پیش آورده است. شدت این ریزگردها در سال گذشته به حدی بود که شهر اهواز از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان آلودهترین شهر دنیا اعلام شد.
در خصوص علت ورود این ریزگردها از کشورهای مجاور به داخل فلات ایران دلایل متفاوتی بیان شده است، ازجمله گسترش بیابانها و خشک شدن تالابها در کشورهایی مانند عراق که در همسایگی ایران هستند، اما برخی از اقلیمشناسان این پدیده را بیارتباط به خشک شدن تالابها میدانند و از آن به عنوان یک پدیدهکمسابقهاقلیمی نام میبرند.
در تابستان سال ۱۳۹۰ محمد محمدیزاده، رئیس سازمان محیط زیست ایران، اعلام کرد دولت برای مقابله با این پدیدهزیانبار قرار است با اختصاص مبلغ یک میلیارد دلار در بخشی از کشور عراق که گمان میرود کانون اصلی تولید ریزگرد باشد طرح بیابانزدایی را اجرا کند.
در تابستان سال ۱۳۹۰ محمد محمدیزاده، رئیس سازمان محیط زیست ایران، اعلام کرد دولت برای مقابله با این پدیدهزیانبار قرار است با اختصاص مبلغ یک میلیارد دلار در بخشی از کشور عراق که گمان میرود کانون اصلی تولید ریزگرد باشد طرح بیابانزدایی را اجرا کند.
نمایندگان استانهایی که بیشترین آسیبها را از ورود ریزگرد متحمل شدهاند نیز از دولت و دستگاههای اجرایی خواستند هرچه سریعتر با هزینه کردن این مبلغ، جلوی ورود ریزگردها را بگیرد. با اینحال این طرح منتقدانی نیز دارد. به گفته آنان از آنجا که منشاء دقیق تولید ریزگردها مشخص نیست و معلوم نیست این پدیده اقلیمی با چه دوره زمانی دوباره تکرار خواهد شد، صرف هزینه فراوان توسط ایران در کشور عراق ممکن است بیفایده باشد و بهتر است این بودجه در داخل ایران مصرف شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور نیز در آخرین اظهارات خود در سال ۹۰ اعلام کرد ایران میخواهد از طریق مذاکره با نمایندگان سازمان ملل از دولت عراق بخواهد تا در زمینهمبارزه با بیابانزایی و گرد و غبار به تعهدات بین المللی خود پایبند باشد و در این راه تلاش کند.
گسترش بحران در دریاچه ارومیه
اخبار مربوط به وضعیت دریاچه ارومیه و خشک شدن تدریجی آن نیز همچنان به عنوان یکی از حساسترین خبرهای محیط زیستی در سال گذشته مطرح بود. در تیرماه سال گذشته مقامات سازمان محیط زیست ایران اعلام کردند بحران دریاچه ارومیه از ظرفیت آن خارج شده است و به سوی نابودی تالابهای اطراف آن پیش میرود و نمک به زمینهای کشاورزی در نزدیکی شهر ارومیه نیز رسیده است.
بحران دریاچه ارومیه به حدی است که پیشبینی شده تا چندسال آینده این دریاچه بزرگ به کلی خشک خواهد شد. در صورت خشک شدن این دریاچه، نمک به جای مانده از آن میتواند بر زندگی و سلامت انسانها و همچنین تولید محصولات کشاورزی در استانهای همجوار آن تاثیر بگذارد و باعث به وجودآمدن تغییرات اقلیمی ناخواستهشود. در بهمن ماه سال گذشته و پس از بارندگیهای فصلی، سرانجام آب دریاچه ارومیه به میزان هشت سانتیمتر افزایش پیدا کرد. با اینحال این میزان افزایش ناچیز هنوز نتوانسته است بحران خشک شدن این دریاچه را پایان ببخشد. یکی از موثرترین راههایی که برای مقابله با خشک شدن دریاچه ارومیه ذکر شده، دادن حقآبهاین دریاچه از سدهایی است که روی رودخانههایی که به آن میریزند ایجاد شده است.
به جز دریاچهارومیه، تعدادی دیگر از تالابها و دریاچههای ایران مانند تالاب شادگان، بختگان، پریشان و هویزه نیز با مشکلات زیست محیطی و خشکی روبهرو بودند. زاینده رود نیز برای مدتی در سال گذشته باز هم بدون آب باقی ماند.
پرونده مناطق طبیعی ایران در یونسکو
در سال گذشته ایران برای نخستینبار پرونده یکی از مناطق طبیعی و حفاظت شده خود را به یونسکو فرستاد تا بلکه بتواند نخستین اثر طبیعی کشور را در فهرست "میراث فرهنگی و طبیعی جهان" ثبت کند، اما پروندهجنگلهای حرا نتوانست موافقت کمیته میراث جهانی یونسکو را به دست آورد و به این ترتیب بازهم جای یک اثر طبیعی از ایران در این فهرست خالی ماند. دلیل ثبت نشدن این پرونده، وجودکمبودهایی در آن و عدم وجود طرح مدیریتی قوی برای این جنگلها عنوان شده است. جنگلهای حرا یا مانگرو دربرگیرنده نوع ویژهای از درختان است که در مرز میان خشکی و آب میرویند و از آب شور استفاده کرده است و آن را به آب شیرین تبدیل میکنند. این جنگلها در تنگه خوران در خلیج فارس و میان جزیره قشم تا سواحل جنوبی ایران یافت میشود.
از سوی دیگر نحوه مدیریت ژئوپارک جزیره قشم نیز مورد انتقاد سازمان یونسکو قرار گرفت و بحثهایی در مورد احتمال خروج نام این جزیره از "شبکه جهانی ژئوپارکها" مطرح شد. گرچه طرح جامعی برای مدیریت این ژئوپارک در ایران تدوین شده است، اما شیوه مدیریت و چگونگی حفاظت از آن با انتقادهایی از سوی کارشناسان سازمان یونسکو مواجه و به همین خاطر در این مورد به ایران اخطار داده شده است. ژئوپارک قشم در خلیج فارس نخستین ژئوپارک ایران و تنها منطقه ثبت شده در نوع خود در خاورمیانه است. ژئوپارکها به مناطقی طبیعی گفته میشود که در برگیرنده جاذبههای علمی و زمینشناختی هستند و در ضمن میتوانند دارای جاذبههای فرهنگی نیز باشند.
از دیگر مسائلی که محیط زیست ایران در سال گذشته همچنان با آنها دست به گریبان بود میتوان به آلودگی رودخانههای متعدد، آلودگی دریای خزر، مشکلات مربوط به دفع زباله و به خصوص زبالههای بیمارستانی، آلودگی هوا در تهران و چند شهر بزرگ دیگر و همچنین تخریب پوشش گیاهی و تنوع زیستی در بخشهای وسیعی از منطقه زاگرس اشاره کرد.
در همین زمینه:
این یک میلیارد دلاری که قرار است در خاک عراق خرج کنند خیلی سوال براکگیز است. اول اینکه تا مشخص نشود که علت چیست و از کجاست هر هزینه ای به معنا و مثابه دورریختن پول مردم ایران است. دوم اینکه از انجا که این پروزه هم به دست توانای سپاه داده خواهد شد به احتمال زیاد پول در زمینه های دیگری مصرف خواهد شد که تاسیس و ترمیم امازاده ها کم ضررترین انها خواهد بود. سوم اینکه با احتصاص این مبلغ هنگفت و اجازه فعالیت در خاک عراق انتظار میرود که عملیات دیگری هم برنامه ریزی شود. پس دولت عراق و احتمالا امریک هردو از اجرای این طرح بی هدف یا با اهداف پنهانی چلوگیری خواهند کرد. البته کسی بدش نمی اید یک میلیارد دلار از ایران گرفته شود اما به چه مصرفی؟
با تشکر از اقای روحانی و زمانه
همانطور که بارها نوشته ام بزرگترین مشکل زیست محیطی فلات ایران افزایش نمک در محیط زیست است که ناشی از فعالیت چند هزار ساله انسان در فلات بسته ایران است. اگر فکری اساسی به حال این مشکل بسیار وسیع نشود روند نمکزارشدن و کویری شدن قلات ایران به شدت گسترش خواهد یافت. متاسفانه دست اندرکاران محیط زیست یه عمد یا به سهو تصمیم گرفته انذ چشمشان را برروی این مساله ببندند و بر مسایل موضعی مثل کم اب شدن یا خشک شدن دریاچه ارومیه و دیگر دریاچه ها تمرکز کنند در حالیکه این دریاچه ها خود قسمت بسیار کوچکی از این مساله بسیار وسیع هستند که به دلیل شرایط زمین شناسی و جغرافیایی فلات مرکزی ایران و بسته بودن این سرزمین وسیع روز به روز بر ابعادش اضافه خواهد شد و سرانجام فلات ایران را به شوره زاری بسیار پهناور تبدیل خواهد کرد. اگر به مسایل به چشم مقطعی و موضعی فکر کنیم انچه که در این مقوله امده است سهمگین است اما مساله اصلی که افزایش روز افزون نمک در فلات ایران است همچنان پابرجا و در حال گسترش خواهد بود. تا زمانیکه دست اندرکاران در کتمان و انکار این مشکل نشسته اند و در شورابه ارومیه به دنبال راه حل میگردند میتوان با اطمینان گفت که مشکل پابرجاست و روز به روز وسیع تر میشود.
دکتر ایراهیمیان
آقای ابراهیمیان
یکی از مسائلی که منجر به افزایش نمک در محیط زیست ایران میشود همین خشک شدن دریاچه ارومیه است، به همین خاطر من فکر نمیکنم اصلا این یک سماله موضعی یا کم اهمیت باشد. با خشک شدن این دریاچه میتوانید حدس بزنید چه حجم نمکی در طبیعت رها می شود و باد آن را به زمینهای اطراف و شهرهای اطراف خواهد برد. اتفاقا خشک شدن این دریاچه هم بر اثر فعالیتهای انسان از جمله ساختن سدهای بی مورد و نا به جاست.
--- امیر
با تشکر از امیر برای اینکه به مسایل توجه دارند. اما بنده پیش نهاد میکنم اگر وقت کردید سری به رودهای بیمار و در یاچه های سوخته نوشته اقای دکتر ایجادی در همین مبحث محیط زیست بزنید. در پایین مطلب اقای دکتر ایجادی بنده 5 بار مطلب نوشته ام که میتواند مفید باشد. امیدوارم وقت کنید و به دقت انها را بخوانید.
لینک زیر را از رادیو زمانه کپی کرده ام تا کار را اسانتر کند.
http://radiozamaneh.com/science/2012/02/16/11145#comments
موفق باشید
دکتر ابراهیمیان
ارسال کردن دیدگاه جدید