نسخه قابل چاپ

علی افشاری − بحران فلسطین و اسرائیل وارد فصل جدیدی شده است. پذیرش عضویت ناظر دولت فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل نقطه عطف این تغییر است. پیروزی تاریخی فلسطینیان به روندی که از اسلو در سال ۱۹۹۳ شروع شده بود، خاتمه داد.

پس از دو دهه فراز و نشیب مذاکرات صلح، بن‌بست موجود دولت خودگردان فلسطین را ناگزیر ساخت که به طور یکطرفه تشکیل دولت فلسطینی را پی بگیرد. سال ۲۰۱۰ پایان خوش‌بینی فلسطینیان به توافقنامه اسلو و تلاش دوطرفه برای تحقق ایده دو دولت مستقل بود.

قبل از پیروزی عضویت ناظر در سازمان ملل، جنگ هشت روزه اسرائیل و حماس کامیابی‌ها و ناکامی‌هایی را برای فلسطینیان رقم زد. در پایان کار حماس امتیاز‌هایی چون برداشتن موانع از گذرگاه رفح و  تسهیل رفت و آمد افراد و کالا‌ها را دریافت کرد و در مقابل متعهد شد جریان پرتاب موشک به داخل خاک اسرائیل پایان گیرد و تونل‌های قاچاق اسلحه نیز برچیده شوند.

تا کنون که بیش از سه هفته از آتش‌بس و موافقتنامه فوق با میانجی‌گری محمد مرسی می‌گذرد، جز توقف رویارویی نظامی، بند‌های دیگر موافقتنامه اجرا نشده است. البته حضور خالد مشعل برای نخستین بار در داخل مناطق غزه به شکلی نمادین، بهتر شدن اوضاع حماس را به نمایش گذاشت. ولی محدودیت‌ها در نواحی مرزی کماکان برقرار است و مشکل می‌آفریند.

 در هفته گذشته نزدیک شدن جوانی به حصار‌های مرزی در کرانه باختری باعث وقوع حادثه تاسف برانگیزی شد. این جوان آن‌طور که منابع فلسطینی مدعی هستند، ناشنوا بوده و متوجه هشدار‌های سرباز اسرائیلی نمی‌شود و با شلیک شتابزده او جان می‌بازد. بعد از این واقعه دلخراش تا چند روز نوار غزه صحنه درگیری جوان‌های خشمگین فلسطینی و سربازان مرزی اسرائیل بود و چندین نفر زخمی شدند.

 تا زمانی که مشکلات و موانع مرزی بر طرف نشود، این مشکلات ادامه پیدا خواهد کرد. برطرف شدن این مشکل به نوبه خود نیازمند این است که در آن سوی میدان به خاک اسرائیل موشک پرتاب نشود و اقدامات تروریستی از سوی طرفین نزاع صورت نگیرد.

دولت اسرائیل در واکنش به مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل، ابتدا در مسیر دسترسی دولت خودگردان به منابع مالی ناشی از جمع آوری مالیات مردم فلسطین ایجاد اختلال کرد و سپس رسما اعلام داشت که برنامه شهرک‌سازی در نوار باختری توسعه می‌یابد. علی‌رغم فراخوان اکثر دولت‌های غربی و حتی آمریکا به "توقف شهرک‌سازی"، بعید است این اتفاق بوقوع بپیوندد.

گروه‌های تندروی اسرائیلی ساخت شهرک در کرانه باختری را تکلیف شرعی خود می‌دانند. خواست دولت‌های اسرائیلی و حرکت جریان‌های تندروی مذهبی پس از سال ۱۹۶۷ باعث شده با وجود ممنوعیت سازمان ملل و مخالفت اکثریت جامعه جهانی، ده‌ها شهرک غیرقانونی در کرانه باختری برپا شوند. اینک دولت اسرائیل تهدید کرده است که می‌خواهد پروژه "ای ۱" را جلو ببرد. این پروژه، شهرک یهودی ‌نشين "معال آدوميم" در کرانه باختری را به بیت‌المقدس شرقي متصل می‌‌کند. از این رو اجرای این پروژه خط قرمز فلسطینی‌ها است.

اسرائیلی‌ها در طول چند سال گذشته کم و بیش مشغول گسترش مناطق مسکونی و خانه‌سازی در اراضی اشغالی پس از جنگ ۱۹۶۷ بوده‌اند. دلیل اصلی راکد ماندن مذاکرات در سال ۲۰۱۰ خودداری دولت نتانیاهو در دادن تضمین جهت توقف محدود شهرک‌سازی در جریان مذاکرات بود. البته در گذشته دولت اسرائیل برخی از شهرک‌های ساخته شده در کرانه باختری رود اردن را غیرقانونی دانسته و حتی شمار اندکی از آنها را تخریب کرده است.

گروه‌های تندروی اسرائیلی ساخت شهرک در کرانه باختری را تکلیف شرعی خود می‌دانند. خواست دولت‌های اسرائیلی و حرکت تندروهای مذهبی پس از سال ۱۹۶۷ باعث شد با وجود ممنوعیت سازمان ملل و مخالفت اکثریت جامعه جهانی ده‌ها شهرک غیرقانونی در کرانه باختری برپا شود.

اینک دولت اسرائیل تهدید کرده است که می‌خواهد پروژه "ای ۱ " را جلو ببرد. این پروژه، شهرک یهودی ‌نشين "معال آدوميم" در کرانه باختري را به بیت‌المقدس شرقي متصل می‌‌کند.

 اين پروژه شمال کرانه باختري را از جنوب این منطقه جدا می ‌کند. از این رو اجرای این پروژه خط قرمز فلسطینی‌ها است. محمود عباس هشدار داده که از همه ابزار‌های مسالمت‌آمیز برای توقف این پروژه ساختمانی استفاده خواهد کرد. اما صائب عریقات مذاکره کننده ارشد تشکیلات خودگردان معتقد است هدف اسرائیل اجرای این طرح نیست، بلکه می‌خواهد امید به تشکیل دو دولت را نزد فلسطینی‌ها از بین ببرد.

دولت اسرائیل مدعی است هدف از این پروژه حصول اطمینان از قطع نشدن مسیر ارتباطی معال آدومیم با بیت‌المقدس شرقی است. جایی که فلسطینی‌ها انتظار دارند پایتخت آنها باشد. مایکل اورن سفیر اسرائیل در آمریکا می‌گوید؛ می‌شود با نصب یک تونل و یا یک پل به طول نزدیک به ۴ کیلومتر در منطقه صحرائی خشک، گذرگاهی در شهرک‌نشین ایجاد کرد تا ارتباط دو قطب نوار باختری برقرار شود.

اما ورای این اظهارات، تکمیل پروژه " ای ۱" عملی ستیزه‌جویانه است که احتمال تشکیل دولت مستقل فلسطینی را با موانع بیشتری مواجه می‌سازد.

تشکیلات خودگردان کارت‌های زیادی در دست ندارد. آمریکا تا کنون هر گونه اقدام علیه اسرائیل را در شورای امنیت وتو کرده است. اگرچه روابط آمریکا و اسرائیل دستخوش دگرگونی است و پیوندشان استحکام سابق را ندارد ، اما هنوز اسرائیل متحد استراتژیک آمریکا در خاورمیانه است.

جریان جنگ هشت روزه نشان داد امریکا در پشتیبانی از اسرائیل در مواقع حساس تردیدی ندارد. فلسطین با عضویت ناظر خود در سازمان ملل امکان شکایت از اسرائیل در دادگاه‌های بین‌المللی برای جلوگیری از شهرک‌سازی را دارد، اما ظرفیت این اقدام محدود است و بعید است بتواند مانع اقدام اسرائیل شود.

در فضای تقابل، گروه حماس و اساسا تندرو‌های فلسطینی دست بالا را پیدا خواهند کرد. دولت اسرائیل با حمله کور و بی‌رحمانه به مناطق مسکونی و نابود کردن توان موشکی حماس خواهد کوشید حملات را دفع سازد. فلسطینی‌ها نیز با اقدامات ایذائی و حملات موشکی سعی خواهند کرد  فشار به اسرائیل وارد کرده و جلوی پیشرفت شهرک‌نشینی‌ را بگیرند. در این شرایط زورآزمائی و مواجهه نظامی طرفین سرنوشت کار را روشن خواهد کرد.

به این قرار، اقدامات دیپلماتیک ناتوان از توقف این پروژه جنجالی است. البته فشار غرب و جامعه جهانی کارساز خواهد بود اگر دولت آمریکا جدی وارد مسئله شده و به حمایت از موضع فلسطینی‌ها بپردازد. اما سوابق قبلی و بخصوص توسعه شهرک‌ها در گذشته نشان می‌دهد که نه کشور‌های جهانی اراده جدی داشته‌اند و نه اسرائیلی‌ها و بخصوص یهودیان مذهبی تندرو اعتنایی به این مخالفت‌ها کرده‌اند.

البته این طرح متفاوت با مسائل گذشته است و ریسک منتفی شدن کل صلح خاورمیانه را در بر دارد. از این‌رو شاید این بار مداخله غرب کارساز شود. در عین حال ممکن است هدف اسرائیل تنها تهدید باشد تا به این ترتیب نوعی بازدارندگی در برابر اقدامات یک‌جانبه فلسطینی‌ها ایجاد کند و آنها را به راه‌حل‌های دو جانبه باز گرداند.

اما اگر چنین نباشد و جامعه جهانی و نهاد‌های بین‌المللی نیز نتوانند جلوی گسترش شهرک‌سازی در کرانه باختری و جدا شدن این منطقه از بیت‌المقدس شرقی را بگیرند. آن‌گاه فضا به سمت تقابل و بالا گرفتن شعله‌های جنگ پیش خواهد رفت. نتیجه کار تداوم دور جنگ و آتش‌بس موقت خواهد بود و مناسبات خصمانه بین طرفین تشدید می‌شود.

در این فضا گروه حماس و اساسا تندرو‌های فلسطینی دست بالا را پیدا خواهند کرد. دولت اسرائیل با حمله کور و بی‌رحمانه به مناطق مسکونی و نابود کردن توان موشکی حماس خواهد کوشید حملات را دفع سازد. فلسطینی‌ها نیز با اقدامات ایذائی و حملات موشکی سعی خواهند کرد  فشار به اسرائیل وارد کرده و جلوی پیشرفت شهرک‌نشینی‌ را بگیرند. در این شرایط،زورآزمائی و مواجهه نظامی طرفین سرنوشت کار را روشن خواهد کرد. البته این پروسه درازمدت خواهد بود و زمان زیادی را در بر می‌گیرد.

در این میان طولانی شدن منازعه و عدم تشکیل دو دولت می‌تواند مسیر دیگری را باز کند. اگر مصر ثبات یابد، آن‌کاه گسترش روند کنونی نفوذ مصر در غزه می‌تواند ادامه پیدا کرده و عملا این منطقه را به حوزه نفوذ و بخش غیررسمی مصر تبدیل کند. پیوند سیاسی و عقیدتی بین حماس و اخوان‌المسلمین این روند را تقویت می‌کند. در آن سوی میدان نیز نفوذ اردن در نوار باختری رو به گسترش است. بدین ترتیب شاید در آینده ایده تشکیل دولت فلسطین در امواج گسترش حوزه نفوذ مصر و اردن غرق شود.

به هر حال  مشخص است فصلی جدید در مناسبات فلسطین و اسرائیل گشوده شده است. بر خلاف روال دو دهه پیش این بار اقدامات یکجانبه و تاثیر واکنش جامعه جهانی بر زورآزمائی طرفین سرنوشت کار را مشخص می‌سازد. برعکس گذشته که مذاکره و گفتگو وجه غالب داشت، این بار جو تقابل بر میدان حاکم است؛ هرچند ممکن است این جو جنبه خیلی خشن و سنگین نظامی به خود نگیرد.