چشم انداز رابطه‌ی تهران و لندن: سفارتخانه‌ها بسته می‌مانند

 

روابط تهران و لندن از زمان روی کار آمدن محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ رو به بحران گذاشت. بحرانی که بیش از هر چیز ناشی از شدت یافتن تنش بر سر برنامه هسته‌ای ایران بود و تا جایی پیش رفت که در آذرماه سال ۱۳۹۰ نیز به قطع کامل رابطه دیپلماتیک دو کشور انجامید. انگلیس همراستا با سایر قدرت‌های غربی برای تحت فشار گذاشتن ایران اقدام به تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی کرد. اقدامی که با واکنش شدید اعضای مجلس شورای اسلامی روبرو شد و آنها را بر آن داشت تا طرحی را برای کاهش روابط با لندن به صحن مجلس بیاورند. این طرح در روز ۶ آذرماه به تصویب رسید و شورای نگهبان قانون اساسی یک روز بعد، این قانون مصوب مجلس را تایید کرد. با این حال پیش از آن که قانون به اجرا درآید گروهی از نیروهای حامی حکومت که خود را دانشجویان بسیجی می‌نامیدند، در روز ۸ آذرماه به ساختمان سفارت انگلیس در خیابان فردوسی و اقامتگاه دیپلماتیک و مرکز فرهنگی بریتانیا در باغ قلهک تهران حمله کرده و دست به تخریب اموال این ساختمانها زدند. وزارت امورخارجه ایران بلافاصله برای کاستن از دامنه بحران در بیانیه‌ای از "رفتارهای غیرقابل قبول معدودی از معترضان" ابراز تاسف و اعلام کرد که ایران قوانین و مقررات بین‌المللی و مصونیت اماکن دیپلماتیک را محترم می‌داند. با وجود این، انگلیسی‌ها تصمیم خود را گرفته بودند و وزارت امور خارجه آن کشور در روز ۹ آذر ۱۳۹۰ اعلام کرد که تمام دیپلمات‌های کشورش را از ایران خارج کرده و سفارت‌اش در تهران را به حال تعطیل درآورده است. آنها به دیپلمات‌های ایرانی نیز ۴۸ ساعت فرصت دادند که خاک انگلیس را ترک کرده و سفارت جمهوری اسلامی در لندن را تعطیل کنند. این شروع فصلی تازه از تنش‌ها میان تهران و لندن بود. تنش میان دو پایتختی که روابطی بسیار پر فراز و نشیب را در دو قرن گذشته پشت سر گذاشته‌اند.

 

اظهارات مقام‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی پس از تعطیلی سفارت انگلیس در تهران نشان می‌دهد که آنها در برابر یک عمل انجام شده قرار گرفته‌اند.  حسن قشقاوی، معاون پارلمانی، کنسولی و امور ایرانیان خارج از کشور در وزارت امور خارجه ایران اخیرا با اذعان به این مسئله گفته که کشورش خواهان قطع رابطه با بریتانیا نبوده است. او روز ۲۰ خرداد در گفتگویی با خبرگزاری دولتی "ایرنا" تصریح کرد که سال گذشته در جمع اعضای کمیسیون امنیت ملی ایران حاضر شده و استدلال کرده است که "قطع روابط در شرایط کنونی به مصلحت ما نیست". پیشتر علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران نیز گفته بود که حمله به سفارت انگلیس در تهران درست نبوده و عواقب زیادی داشته است.

 

برخی نشانه‌های دیگر نیز تأیید کننده نارضایتی تصمیم گیران تهران از قطع رابطه با لندن است. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها در این رابطه، برکناری ۴ فرمانده بسیج دانشگاه تهران است که نقش کلیدی در حمله به سفارت انگلیس در آذرماه سال گذشته به عهده داشتند. خبر برکناری این ۴ فرمانده روز یکشنبه (۱۱ تیر) از سوی "خبرگزاری دانشجو" منتشر شده است. برکناری این فرماندهان بسیجی را می‌توان بیانگر وسعت اختلاف‌ها درباره درستی یا نادرستی حمله به سفارت اتگلیس دانست. اختلافی که از همان نخستین روزهای پس از حمله به این سفارت خانه نمایان بود. چنانکه مجمع دانشجویان حزب‌الله دانشگاه علم و صنعت روز ۱۲ آذر سال گذشته یعنی ۴ روز پس از حمله به سفارت انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد "دانشجویان" مهاجم "بازی خوردند" و تشکل‌های دانشجویی در ایران "ماهیت" خود را از دست داده‌اند. این تشکل دانشجویی بسیجی در اطلاعیه خود ضمن انتقاد از حمله به سفارت بریتانیا آورده بود که این اقدام "نسنجیده دولت را به گوشه رینگ تدافع در برابر غرب" کشانده است.

 

اختلاف‌های آشکار میان مقام‌های ارشد ایرانی درباره حمله به سفارت انگلیس این سؤال کلیدی را پیش چشم ناظران قرار می‌دهد که چه طیفی از نیروهای حامی حکومت ترتیب دهنده این حمله بوده‌اند و چه انگیزه‌هایی را در ذهن داشته اند؟

 

حمایت صریح "علی لاریجانی" رییس مجلس شورای اسلامی از حمله بسیجیان به سفارت انگلیس نشانه مهمی در تحلیل این طیف بندی هاست. او بلافاصله پس از حمله بسیجیان در نطقی گفت که این حمله "نمادی از فضای افکار عمومی مردم ايران" بوده است. لاریجانی همچنین در توجیه این حمله اظهار داشت که "با رفتار ديپلماتيک نمی‌توان رفتار و روش‌های خصمانه را تحت الشعاع قرار داد و حرکت دانشجويان در انتقاد به اين وضعيت بود."

 

از آنجا که سازمان بسیج زیر مجموعه سپاه پاسداران به شمار می‌رود، این گمانه بیش از همه مورد توجه قرار گرفت که حمله بسیجیان به سفارت انگلیس با تصمیم و تدبیر برخی فرماندهان عالی رتبه سپاه طراحی شده و یارگیری‌های لازم برای آن در میان نهادهای حکومتی انجام گرفته است. این فرضیه به ویژه از این جهت تقویت شد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ماه‌های اخیر حمایت‌های خود را از دولت "محمود احمدی نژاد" به شدت کاهش داده و نزدیکان او را به عنوان جریان انحرافی خطاب می‌کنند. این نهاد نظامی که به دلیل بهره مندی از انحصارات و رانت‌های حکومتی به قدرت بی‌رقیب اقتصادی در ایران نیز تبدیل شده است از سوی منتقدانش متهم به قاچاق کالا و دور زدن تحریم هاست.

 

 بنابراین انگیزه‌های اقتصادی و بهره‌مندی از رانت‌های بیشتر را می‌توان یکی از دلایل اصلی در پس‌زمینه طرح حمله به سفارت انگلیس تلقی کرد. حمایت چهره‌هایی نظیر لاریجانی از قطع رابطه با انگلیس را نیز بیش از هر چیز می‌توان متاثر از دعواهای داخلی جناح‌های قدرت است. دعوایی که اگر در ان جناح دولت تضعیف شود احتمال تقویت منتقدان او در بدنه حکومت بالا می‌رود.

 

حمله کنندگان به سفارت انگلیس متکی به تجربه تسخیر سفارت آمریکا در سال ۱۳۵۸ بودند. در آن سال دانشجویان موسوم به "پیرو خط امام" توانستند پس از حمله به این سفارتخانه، نظر مساعد "آیت الله خمینی" بنیانگذار انقلاب اسلامی را به دست آوردند. ۳۲ سال حمله به سفارت انگلیس به صورتی رخ داد که می‌توان آن را کاریکاتوری از یک تراژدی خواند.

 

اکنون بخش مهمی از تصمیم گیری درباره ترمیم رابطه یا تشدید تنش با انگلیس به عهده رهبر جمهوری اسلامی است و این موضوعی نیست که قوه مقننه یا قوه مجریه بتوانند درباره آن تعیین تکلیف کنند. حسین نجابت، رئیس ایرانی گروه دوستی پارلمان ایران و بریتانیا اردیبهشت ماه امسال با اشاره غیر مستقیم به نقش ایت الله خامنه‌ای در این باره گفته بود که موضوع روابط با بریتانیا "در سطح عالی مطرح شده و شورای امنیت ملی، وزارت خارجه و مسئولان ارشد نظام در این باره تصمیم خواهند گرفت که چه برخوردی با این کشور داشته باشند." در ادبیات سیاسی ایران از واژه " مسئولان عالی" برای اشاره به آیت الله خامنه‌ای استفاده می‌شود.

 

با این حال آینده روابط دو کشور صرفا وابسته به نظر تهران نخواهد بود و در حال حاضر تمایلی از جانب لندن برای گسترش روابط دیده نمی‌شود. در اطلاعیه وزارت امورخارجه انگلیس به مناسبت معرفی سفارت سوئد به عنوان دفتر حافظ منافع در تهران نیز آمده که این دفتر " تنها برای ارائه مشاوره‌هایی محدود در موارد اضطراری فعالیت خواهد کرد و به امور کارکنان و اموال سفارت بریتانیا در ایران هم رسیدگی خواهد کرد." این یعنی که انگلیسی‌ها هم امید چندانی نسبت به ترمیم روابطشان با ایران در آینده نزدیک ندارند و حتی نمی‌خواهند بخش عمده‌ای از فعالیت کنسولی و دیپلماتیک شان را به دفتر حافظ منافع در تهران تفویض کنند. این کشور به عنوان یکی از قدرت‌های عمده طرف مذاکره با جمهوری اسلامی در پرونده هسته‌ای کماکان از اعمال فشار علیه جمهوری اسلامی حمایت می‌کند و این بدان معنی است که فضای زیادی برای امیدواری نسبت به بهبود روابط دو کشور در آینده نزدیک وجود ندارد.

 

عکس‌ها:

حمله بسیجی‌ها به سفارت بریتانیا در تهران در آذرماه سال گذشته

 

در همین زمینه:
چشم‌انداز روابط میان ایران و انگلیس، گفت‌وگوی لیدا حسینی‌نژاد با کامران متین، استادیار روابط بین‌الملل در دانشگاه برایتون:

[1]