نگاهی متفاوت به ریشه های بهار عربی
شنبه, 1391-02-02 13:11
توماس فریدمن - نیویرک تایمز
برگردان:
فرهمند علیپور
این برای شما جالب نیست که بیداری عربی از اذیت و آزار یک فروشنده میوه و سبزیجات توسط پلیس در تونس آغاز شد؟
آن‌هم در زمانی که قیمت میوه در جهان رکورد زده است و یا آنکه قیام سوریه توسط روستاییان در جنوب شهر درعا آغاز شد؛ کسانی که می‌خواستند بدون اجازه گرفتن از مقامات فاسد اداری زمین‌هایشان را در کنار مرز آزادانه خرید و فروش کنند.
یا حتی اعتراضات یمن، کشوری که در صدر فهرست تهدید بی‌آبی است. در کنار لیستی از اعتراضات به بی‌کفایتی دولت، مقام‌های عالی‌رتبه دولت خود در حیاط خانه‌هایشان چاه‌های آب غیر مجاز حفر کرده بودند.
آنگونه که عبدالاسلام رضعت، وزیر امور آب دولت جدید یمن هفته پیش به رویترز گفته بود که مقام‌های عالی‌رتبه یمن خود هر کدام در خانه‌شان چاه‌های عمیق آب حفر کرده بودند.
این‌همه تنش روی زمین، به خاطر آب و غذا پیامی خاص برای ما دارد و آن اینکه بیداری عربی تنها منتج از سیاستهای غلط سیاسی و اقتصادی این کشور‌ها نبود بلکه دست‌کم در وضوح کمتری، محیط زیست، جمعیت و تغیرات آب و هوایی هم به همان میزان در این نا‌آرامی‌ها اثرگذار بوده است.
بیداری عربی تنها منتج از سیاستهای غلط سیاسی و اقتصادی این کشور‌ها نبود بلکه دست‌کم در وضوح کمتری، محیط زیست، جمعیت و تغیرات آب و هوایی هم به همان میزان در این نا‌آرامی‌ها اثرگذار بوده است.
اگر ما تنها به سیاست‌گذاری‌های سیاسی و اقتصادی این دولت‌ها توجه کنیم و تغییرات محیط زیستی را نادیده بگیریم هرگز نخواهیم توانست برای ثبات این جوامع کمکی کنیم.
نگاهی بیندازیم به سوریه؛ فرانچسکو فمیا و کیتلین ورل در گزارشی برای مرکز خود، مرکز اقلیم و امنیت واشنگتن می‌نویسند که "ناآرامی‌های اجتماعی کنونی سوریه واکنشی به دولت خشن و غیرپاسخ‌گوی سوریه است.
اما این همه داستان نیست، در چند سال اخیر تغییرات چشمگیر اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و اقلیمی قرارداد‌ها و مناسبات اجتماعی شهروندان و دولت، سوریه را تغیر داده است. جامعه جهانی و سیاست گذاران آینده سوریه باید برای رسیدگی و حل ناآرمی‌های این کشور با بررسی دقیق‌تر و بهتر این تغیرات را مد نظر قرار دهند."
از سال ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۱۱ حدود ۶۰ درصد از زمین‌های سوریه، خشکسالی بی‌سابقه در تاریخ این کشور را تجربه کرده‌اند.
با توجه به مطالعات ویژه سال گذشته "گزارش ارزیابی جهانی از خطر بلایا" وضعیت کشاورزی سوریه بسیار آسیب‌پذیر است به‌ویژه در شمال و جنوب کشور (مناطقی که با بیشترین اعتراض‌ها روبه‌روست) نزدیک به ۷۵درصد از زمین‌ها محصول ندادند و رنج زیادی را بر کشاورزان تحمیل کرده است.
دامداران در مناطق شمالی کشور نیز حدود ۸۵درصد از دام‌های خود را از دست داده‌اند، موضوعی که زندگی یک میلیون و سیصدهزار روستایی را در این مناطق تحت تاثیر قرار داده است.
بر اساس گزارش سازمان ملل، بر اثر این خشکسالی‌ها حدود هشتصد هزار سوری منبع معیشت خود را از دست داده‌اند و برای یافتن کار به شهر‌ها مهاجرت کرده‌اند، این موضوعات را به بی‌کفایتی دولت کنونی هم اضافه کنید.
فرانچسکو فمیا معتقد است: "اگر وضعیت آب و هوای شمال آفریقا و خاورمیانه به همین شکل ادامه یابد، وضعیت کنونی بتدریج بد‌تر هم خواهد شد و شاید شاهد آغاز چرخه‌ای از بی‌ثباتی‌ها و نا‌آرامی‌ها در این مناطق باشیم، موضوعی که خود انگیزه‌ای برای بر روی کار آمدن دولت‌های اقتدارگرا خواهد شد.
اگر ایالات متحده می‌خواهد تا در سمت درست تاریخ قرار بگیرد امروزه راه‌های محدودی وجود دارد یکی از این راه‌ها تشویق و تقویت جنبش‌های دمکراسی خواه است" و دیگری سرمایه‌گذاری و بهبود مدیریت مصرف آب در کشورهایی است که دچار تغییرات اقلیمی شده‌اند.
فرانچسکو فمیا :" اگر وضعیت آب و هوای شمال آفریقا و خاورمیانه به همین شکل ادامه یابد، وضعیت کنونی بتدریج بد‌تر هم خواهد شد و شاید شاهد آغاز چرخه‌ای از بی‌ثباتی‌ها و نا‌آرامی‌ها در این مناطق باشیم، موضوعی که خود انگیزه‌ای برای بر روی کار آمدن دولت‌های اقتدارگرا خواهد شد."
یک تحلیل که توسط سازمان ملی اقیانوس و جو در ماه اکتبر و در نشریه اقلیم منتشر شد نشان می‌دهد که خشکسالی در فصل زمستان – فصلی که سفره‌های زیر زمینی آب معمولا پر می‌شوند- در خاورمیانه افزایش یافته است، موضوعی که علت آن بیشتر منشا انسانی دارد و به عملکردهای انسان برمی‌گردد.
مارتین هولرینگ در مقاله‌ای می‌نویسد: ابعاد و میزان خشک شدن زمین چیزی بیش از آن است که طبیعت خود بتواند بر آن غلبه کند. این خبر خوشحال کننده‌ای برای منطقه‌ای که هم اکنون تنش‌های زیادی را تجربه می‌کند نیست اما وضعیت اقلیمی در این مناطق چشم‌انداز خوبی برای ما ندارد.
زمانی که شما تنش‌های دیگر خاورمیانه را به این تنش‌ها اضافه کنید تصویر بهتری از وضعیت را می‌توانید شاهد باشید.
"نافذ مصدق احمد"، از مرکز سیاست و توسعه در لندن در ماه فوریه در مطلبی در روزنامه دیلی استار لبنان نوشت که ۱۲ کشور از مجموع ۱۵ کشور کم‌آب جهان در خارومیانه قرار دارند.
کشورهایی چون الجزایر، لیبی، تونس، اردن، قطر، عربستان، یمن، امارات، کویت، بحرین، اسرائیل و فلسطین؛ کشورهایی که در سه دهه گذشته با رشد انفجاری جمعیتی خود هم‌اکنون دچار مخمصه‌ای دو چندان شده‌اند.
گرچه نرخ زاد و ولد در این کشور‌ها پائین آمده است، اما یک سوم جمعیت این کشور‌ها زیر ۱۵ سال هستند و بسیاری از دختران جوان بزودی به سن بارداری خواهند رسید. بر اساس مطالعات وزارت دفاع بریتانیا جمعیت خاورمیانه تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۳۲درصد افزایش خواهد یافت و بر تشنگان بیشتری در این منطقه افزوده خواهد شد.
همانگونه که لس‌تر براون رئیس موسسه سیاست‌گذاری برای زمین، بیست سال پیش نوشت، عربستان سعودی با استفاده از تکنولوزی حفاری نفت، آب سفره‌های زیرزمینی را برای آبیاری مزرعه‌های گندم بالا کشید و این موضوع باعث شد تا عربستان در تولید گندم خودکفا شود اما امروز تقریبا این سفره‌های زیرزمینی و تولید گندم عربستان از بین رفته است.
به همین خاطر عربستان سرمایه‌گذاری گسترده‌ای بر زمین‌های کشاورزی حاصل‌خیز حاشیه نیل در کشورهای اتیوپی و سودان کرده است. امری که خود موجب کاهش میزان سهم آب دلتای مصر شده است. دلتایی که هم اکنون آب شور بیشتری دریافت می‌کند و بالا آمدن سطح دریا آن را تهدید می‌کند.
لس‌تر براون : "اگر شما این پرسش را مطرح کنید که تهدید واقعی برای امنیت امروز جهان ما چیست؟ باید در صدر این لیست از تغیرات آب و هوایی، رشد جمعیت، کمبود آب، افزایش قیمت مواد غذایی و شماری از دولت‌های ورشکسته جهان نام برد."
براون می‌نویسد: "اگر شما این پرسش را مطرح کنید که تهدید واقعی برای امنیت امروز جهان ما چیست؟ باید در صدر این لیست از تغیرات آب و هوایی، رشد جمعیت، کمبود آب، افزایش قیمت مواد غذایی و شماری از دولت‌های ورشکسته جهان نام برد. همانگونه که این لیست دراز‌تر می‌شود به این بیندیشیم که پیش از ما چند دولت و تمدن در جهان منقرض شده است؟
خوشبختانه ما سرنوشت آن‌ها را پیدا نخواهیم کرد اما همه باید نقل قول منسوب به لئون تروتسکی را به یاد داشته باشیم. "شاید شما به جنگ علاقه‌ای نداشته باشید، اما جنگ به شما علاقمند است."
حالا می‌توانیم این جمله را این‌گونه به کار ببریم که شاید ما علاقه‌ای به موضوع تغیرات اقلیمی نداشته باشیم، اما بی‌شک تغیرات اقلیمی و شرایط آب و هوایی به شما علاقمند هستند.
[1]
