گامهای محتاطانه برای حل بحران اتمی
دوشنبه, 1391-01-28 04:01
مذاکرات استانبول؛
مهدی تاجیک
مهدی تاجیک - رضایت خاطری که از مذاکرات اتمی در استانبول ایجاد شده است را احتمالا باید به حساب انتظارهای حداقلی طرفین از یکدیگر در این گفت‌وگو‌ها گذاشت.
ایران و اعضای گروه ۱+۵ (اعضای دایم شورای امنیت + آلمان) در این مذاکرات درباره اصل بحران گفت‌وگو کردند و این، نکته امیدوارکننده‌ای بود، چراکه ایران در مذاکرات پیشین از بحث درباره پرونده هسته‌ای طفره می‌رفت و مسائل دیگری از جمله مدیریت درباره بحران‌های جهانی و ضعف‌های اخلاقی و سیاسی غرب را پیش می‌کشید و لحنی موعظه‌گونه داشت. این بار اما نمایندگان هیات دیپلماتیک جمهوری اسلامی به طور مشخص درباره پرونده هسته‌ای صحبت کرده‌اند.
قدرت‌های غربی این تغییر جهت در مذاکرات هسته‌ای را به فال نیک گرفته و آن را نشانه‌ای از سازنده بودن گفت‌وگو‌ها دانسته‌اند. هنوز جزئیات خاصی از این مذاکرات به رسانه‌ها درز نکرده و تنها محور عمده توافق طرفین مربوط به تعیین تاریخ سوم خرداد به عنوان زمان برگزاری دور بعدی مذاکرات در شهر بغداد است.
تنها توافق قابل اعتنا
صبح شنبه (26 فروردین) نمایندگان دیپلماسی ایران و اعضای گروه ۱+۵ به تالار "لطفی کردار" در شهر استانبول رفتند و از ساعت ۱۱ تا ۱۳ به بحث‌های مقدماتی درباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی پرداختند.
پایگاه آنلاین روزنامه "گاردین" در گزارشی به نقل از دیپلمات‌های حاضر در محل اجلاس نوشته بود که "سعید جلیلی" دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران "لحنی خونسرد و سازنده داشته" و اظهاراتش "طولانی و تبلیغاتی" نبوده است.
این گزارش همچنین حاکی از این بود که نمایندگان کشورهای روسیه، فرانسه، چین، آلمان، انگلیس و آمریکا هم بر امیدواری نسبت به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات تاکید کرده‌اند.
مذاکرات در نوبت عصر هم به صورت دو جانبه میان ایران و نمایندگان کشورهای چین، روسیه، آلمان، انگلیس و فرانسه برگزار شد. اما ایران دعوت ایالات متحده برای گفت‌وگوی دوجانبه را نپذیرفت.
امری که نشان دهنده احتیاط‌های جمهوری اسلامی در این دور از گفت‌وگو‌ها بود. پس از آن دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و کا‌ترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشستی را برگزار کردند تا بحث‌های طرح شده در مذاکرات صبح و عصر را جمع‌بندی کنند.
آن‌ها در‌‌نهایت طی یک کنفرانس مطبوعاتی روبه‌روی خبرنگاران قرار گرفتند و با لحنی حاکی از رضایت‌مندی نسبت به سازنده بودن مذاکرات سخن گفتند.
پیش‌تر "مایکل مان" سخنگوی کا‌ترین اشتون گفته بود که اگر مذاکرات به شکل سازنده‌ای پیش برود احتمال ادامه یافتن آن وجود دارد. توافق طرفین برای دور آینده مذاکرات ثابت می‌کند که این گفت‌وگو‌ها با رضایت طرفین همراه بوده و آن‌ها را نسبت به ادامه دادن این مسیر متقاعد کرده است.
سوال های کلیدی مذاکرات آینده
حالا نزدیک ۴۰ روز تا برگزاری دور آینده مذاکرات زمان باقی است. علی باقری معاون امنیت بین‌الملل دبیر شورای عالی امنیت ملی و "هلب اشمیت" نماینده ویژه اتحادیه اروپا ماموریت یافته‌اند که برای مذاکرات بعدی پیش‌نویسی تهیه کنند و چارچوب کاری برای همکاری‌ها ارائه دهند.
گره اصلی پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی تاکنون این بوده که غرب بر تعلیق فعالیت‌های بحث‌برانگیز اتمی ایران تاکید کرده و مقام‌های ایران نیز گفته‌اند که حاضر به کنار گذاشتن فعالیت‌های خود نیستند
سوال این است که چارچوب‌های مذاکرات شامل چه محورهایی خواهد بود و طرفین از یکدیگر چه انتظاراتی خواهند داشت؟
گره اصلی پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی تاکنون این بوده که غرب بر تعلیق فعالیت‌های بحث‌برانگیز اتمی ایران تاکید کرده و مقام‌های ایران نیز گفته‌اند که حاضر به کنار گذاشتن فعالیت‌های خود نیستند. تحولات ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که طرفین نه تنها از خواست‌های خود کوتاه نیامده‌اند بلکه مصرتر و مصمم‌تر هم شده‌اند.
غرب با اعمال تحریم‌های به‌شدت سخت‌گیرانه در صدد تاثیرگذاری بر تصمیم مقام‌های ایران بوده و چهره‌های ارشد جمهوری اسلامی نیز گفته‌اند که برخلاف تحریم‌ها برنامه‌های اتمی را با جدیت بیشتری پی خواهند گرفت.
آن‌ها در واقع همین کار را هم کرده‌اند و پیشرفت در تجهیزات و فن‌آوری تاسیسات اتمی "فردو" در نزدیکی شهر قم یکی از اقدام‌هایی بوده که طی ماه‌های اخیر صورت گرفته و نارضایتی غرب را دوچندان کرده است.
بنابراین کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد که ایران حاضر باشد برنامه‌های خود را برخلاف پذیرش این همه هزینه، یکباره به تعلیق درآورد. دستکم در ادبیات مقام‌های تهران هنوز موضعی مبنی بر این عقب‌نشینی دیده نمی‌شود.
ایران عقب نمی نشیند!
اگر اظهارات دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در کنفرانس خبری پس از مذاکرات استانبول را مبنا قرار دهیم این طور می‌توان ارزیابی کرد که تهران قصدی برای تعلیق فعالیت‌های خود ندارد.
سعید جلیلی در پاسخ به سوال خبرنگار "فارس" تصریح کرد که "طرح مباحثی چون تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای ایران در قبال رفع تحریم‌ها ادبیاتی مربوط به گذشته است."
او همچنین با رد گمانه‌ها درباره تعلیق غنی‌سازی ۲۰ درصد، به عنوان مبنایی برای پیشرفت مذاکرات گفت که "ما در چارچوب ان پی تی و بر مبنای حقوقمان برای تامین نیاز‌هایمان اقدام می‌کنیم." در تهران نیز برخی از چهره‌های سیاسی و دیپلماتیک اظهاراتی را ابراز داشتند که نشان از تمایل جمهوری اسلامی به مقاومت در برابر درخواست‌های غرب دارد.
علاء الدین بروجردی، رییس کمیسیون سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در یک مصاحبه گفت که "اصل غنی‌سازی برای ما مهم است؛ کشوری که دارای توانمندی غنی‌سازی است، طبیعتا بر اساس نیاز و در چارچوب اهداف صلح‌آمیز و زیر نظر آژانس می‌‌تواند غنی‌سازی را انجام دهد."
سردار یدالله جوانی، مشاور نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس پیرامون مذاکرات اتمی گفت: "ایران حسن نیت نشان داده و دلیلی ندارد که در برخی از فعالیت‌های هسته‌ای خود تجدید نظر کند." او تاکید کرد که جمهوری اسلامی هیچ گونه انعطافی در راستای مطالبات غرب به خرج نخواهد داد.
انتظارات ناهمخوان
لحن غیرمنعطف ایران درباره اصرار بر ادامه فعالیت‌های اتمی یک روی سکه است. در آن سو نیز "باراک اوباما" رییس جمهوری ایالات متحده به جمهوری اسلامی هشدار داده است که مذاکرات کنونی آخرین شانس برای دیپلماسی است.
لحن غیرمنعطف ایران درباره اصرار بر ادامه فعالیت‌های اتمی یک روی سکه است. در آن سو نیز "باراک اوباما" به جمهوری اسلامی هشدار داده است که مذاکرات کنونی آخرین شانس برای دیپلماسی است
او به‌نوعی با تهران اتمام حجت کرده است. برخی منابع دیپلماتیک گفته‌اند که غرب گرچه در مرحله فعلی انتظار برآورده شدن همه خواسته‌هایش از ایران را ندارد، اما آن‌ها مایلند که تهران گامهای اساسی برای حل بحران بردارد.
گام‌هایی که خارج ساختن ۱۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌سازی شده با غلظت ۲۰ درصد، از ایران، اجرای تدریجی پرتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و صدور اجازه بازدید‌های سرزده نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات ایران، از سر گرفتن گفت‌وگو‌های ایران و آژانس و پاسخگویی به پرسش‌های مربوط به فعالیت‌های مشکوک اتمی و دیدار از سایت نظامی پارچین را شامل می‌شود.
ایران دستکم تاکنون به این درخواست‌ها روی خوش نشان نداده است. البته برخی گمانه‌ها درباره آمادگی تهران به تعلیق غنی سازی ۲۰ درصد اما این گمانه‌ها چندان محل اعتنا نیست. درباره موافقت تهران با توقف فعالیت‌های سایت اتمی "فردو" یا افزایش نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امید‌ها به مراتب کمتر است.
مقام‌های جمهوری اسلامی مدام بر این نکته تاکید می‌کند که غرب باید اعتماد آن‌ها را به دست آورد. این جلب اعتماد هم به معنای کاسته شدن از دامنه تحریم‌های غرب و تضمین‌های امنیتی به تهران برای حفظ امنیت تاسیسات اتمی‌اش است ولی مساله اینجاست که غرب هم این امتیاز‌ها را بی‌چشم‌داشت به ایران اعطا نخواهد کرد و آن را موکول به انجام معامله اتمی می‌کند.
وجود همین گره‌های کور و شرایط پیچیده است که اجازه خوش‌بینی زیاد نسبت به مذاکرات استانبول را نمی‌دهد. این مذاکرات مطمئنا یک گام به جلو بوده اما از کجا معلوم که مذاکرات بعدی دو گام به عقب نباشد؟ تجربه مذاکرات ناکام سال‌های اخیر حکم می‌کند که زیاد خوش‌بین نباشیم.
[1]
