فروکش کردن شعله‌های جنگ احتمالی
جمعه, 1390-12-26 04:45
دور جدید مذاکرات اتمی
علی افشاری
آخرین نشست شورای حکام آژانس حکام فصل جدیدی را در ماراتون هسته‌ای ایران گشود. این نشست در فضایی برگزار گشت که دور جدید مذاکرات بین گروه ۱+۵ و جمهوری اسلامی قرار است به‌زودی برگزار شود.
این مسئله ناکامی دو سفر اخیر بازرس ویژه آژانس اتمی به ایران و گلایه آمانو دبیر کل آژانش را تحت‌الشعاع قرار داد و امیدی تازه برای حل مسالمت آمیز بحران بین بازیگران جهانی خلق کرد.
مهمترین پسامد این نشست تقویت کننده، نتیجه گفت‌وگوی اخیر اوباما و نتانیاهو مبنی بر تداوم راهبرد دو مسیره دیپلماسی و تحریم و منتفی بودن جنگ، در بازه زمانی کوتاه مدت است. جنگ، برخلاف بالا گرفتن بحث‌اش در ماه‌های اخیر، ولی تا کنون تبدیل به واقعیت نشده است.
مخاطرات گوناگون جنگ ، طرفین درگیر با برنامه هسته‌ای حکومت، اعم از اسرائیل ؛ اروپا و آمریکا، را به استفاده از این گزینه به عنوان آخرین راه حل در شرایط اضطراری و به بن‌بست رسیدن کامل دیگر راه‌ها کشانده است.
در بین تصمیم‌گیران اصلی نظامی ، امنیتی و سیاسی در غرب ، جنگ با ایران به عنوان یک برنامه و هدف سیاسیِ از قبل در نظر گرفته شده، که به دنبال بهانه جویی است ، وجود خارجی ندارد. از دید آنها جنگ موقعی ناگزیر می‌شود، که شر بزرگ تری در پیش باشد.
تقریبا همه اضلاع مثلث آمریکا ، اروپا و اسرائیل رسیدن جمهوری اسلامی به توانایی فنی تولید بمب و دستیابی به جنگ افزار اتمی را خط قرمز می‌دانند و برای جلوگیری از ان حاضرند به گزینه حمله نظامی متوسل بشوند
تقریبا همه اضلاع مثلث آمریکا ، اروپا و اسرائیل رسیدن جمهوری اسلامی به توانایی فنی تولید بمب و دستیابی به جنگ افزار اتمی را خط قرمز می‌دانند و برای جلوگیری از ان حاضرند به گزینه حمله نظامی متوسل بشوند. اما در مقطع فعلی برآیند نظرات، کماکان دیپلماسی توام با فشار را کارساز می‌داند.
البته تداوم این وضعیت بستگی زیادی به واکنش‌های ایران و سرنوشت برنامه هسته‌ای آن و نتیجه مذاکرات پیش‌رو دارد. اما دلایلی وجود دارد که افق زمانی در دستورکار بودن دیپلماسی محکم، تا پایان سال۲۰۱۲ دستکم طول خواهد کشید.
تکیه‌گاه این پیش‌بینی بر شروع تحریم خرید نفت اروپا در ماه جون ، آسیب‌پذیری اقتصاد دنیا به افزایش ناگهانی و زیاد قیمت نفت ، تردید در توانایی عربستان و متحدانش برای جایگزین‌سازی به‌هنگام سهم ایران در بازار انرژی ، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر ، رضایت نسبی غرب از تاثیرات تحریم‌ها و عقب‌نشینی نسبی حکومت ایران از تهدید و برخورد تهاجمی و تاکید بر مذاکره و گفت‌وگو است.
در این میان مقام‌های اسرائیل بیش از همه بر طبل جنگ می‌کوبند. اما به نظر می‌رسد تلاش آنها ایجاد فشار بر غرب برای اعمال برخورد‌های تندتر و سخت‌گیری بیشتر بر ایران است. البته اسرائیل خود را در معرض آسیب‌پذیری مستقیم از ماجراجویی هسته‌ای ایران می‌بیند.
خوان اول مذاکرات حل ابهامات مربوط به پارچین است . در مراحل بعد توقف غنی‌سازی اورانیوم، توقف فعالیت سایت فردو و انتقال اکثر ذخیره اورانیوم غنی‌شده در ایران به خارج، موضوعیت پیدا می‌کنند
اما دیدگاه‌های مخالف جنگ یک‌جانبه در این کشور در بین نیرو‌های اطلاعاتی و سیاسی جدی است. طبق چند نظر سنجی انجام شده در این کشور حد اکثر ۳۵درصد شهروندان اسرائیلی از حمله نظامی اسرائیل بدون مشارکت آمریکا حمایت می‌کنند.
قریب به۲۰ درصد تحت هر شرایطی مخالف جنگ هستند و ۵۲ درصد از حمله مشترک با آمریکا دفاع می‌کنند. مئیر داگان رئیس سابق موساد معتقد است که حکومت ایران در اشل خودش و نه در سطح میانگین دولت‌های دنیا عقلانی عمل می‌کند لذا گزینه را رد می‌کند و در عوض سرمایه‌گزاری روی تغییر شرایط سیاسی در ایران را راهکار موثرتری می‌داند.
عقلانی بودن به این معناست که ستیزه‌جویی خارجی حکومت نامحدود نیست و هر آن که احساس کند با خطر جدی برای بقا مواجه است ، ترمز را می‌کشد. رفتار عاشورایی تنها در سطح شعار مطرح می‌شود و در کارنامه عملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی چنین چیزی قابل مشاهده نیست و نشان می‌دهد که نسبت به فشار سنگین خارجی تاثیرپذیر است.
اما دامنه عقب‌نشینی هیچ‌گاه به معنای کنار گذاشتن کامل یاغی‌گری نبوده بلکه به تعلیق‌درآوردن بحران تا هنگام برطرف شدن خطر را دنبال کرده است. در حال حاضر اکثر کارشناسان ارشد اطلاعاتی اسرائیل هزینه‌های جنگ احتمالی را بیشتر از منافعش می‌دانند.
هدف نتانیاهو از سفر به آمریکا و اظهارات وزیر دفاع اسرائیل اطمینان از اراده جدی آمریکا برای تهاجم نظامی در صورت ناکامی دیپلماسی است
نتانیاهو پس از بازگشت از سفر واشنگتن نیز اعلام کرد که جنگ با ایران اجتناب‌ناپدیر نیست. در اصل هدف نتانیاهو از سفر به آمریکا و اظهارات وزیر دفاع اسرائیل اطمینان از اراده جدی آمریکا برای تهاجم نظامی در صورت ناکامی دیپلماسی است.
از دید اسرائیل انتقال سانتریفوژ‌ها به تاسیسات فردو و فعالیت این سایت در ظرفیت کامل خود به ایران برای تکمیل برنامه هسته‌ای خود مصونیت می‌بخشد. آنها میخواهند با ایجاد جنگ روانی و جدی کردن تهدید جنگ جلوی این رویداد را بگیرند. اما غرب به موازات تشدید تحریم‌ها هنوز به کارایی مذاکره می‌اندیشد.
منتها ثمربخشی مذاکرات نیازمند استفاده از تهدید جنگ به‌عنوان پشتوانه است. آمریکا می‌خواهد به تصمیم‌گیران اصلی در تهران نشان دهد که توانایی جنگ را دارد و در صورت لزوم از این گزینه استفاده می‌کند.
از این‌رو با انجام مانور‌های مختلف نظامی ، جنگ لفظی و اظهارات متنوع و بعضا متناقض مقامات نظامی و سیاسی در صدد ایجاد فشار برای راضی کردن ایران به مصالحه است. همچنین طرح‌های حمله نظامی احتمالی و واکنش در برابر تهدید‌های ایران چون بستن تنگه هرمز، در پنتاگون و دیگر نهاد‌های نظامی و امنیتی آمریکا در حال آماده شدن است . منتها این طرح‌ها فعلا جنبه آمادگی دارد نه عملیاتی.
حال پس از عقب‌نشینی ایران از مذاکرات مشروط ، مقامات غربی میخواهند تا تاثیر گزاری افزایش اقدامات تنبیهی را به صورت رودررو و گفت‌وگو‌های واقعی و پنهانی بیازمایند.
از دید غربی‌ها تحریم‌های کمرشکن می‌توانند با ایجاد گسترش شکاف بین مردم و حکومت و ایجاد اختلاف نظر در هیات حاکمه ، موثر واقع شوند.
محسن رضایی اخیرا در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که پس از افزایش بهای ریالی دلار ، برخی از مسئولان ضرورت مذاکره با آمریکا را مطرح کرده بودند. بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد که تشدید مجازات‌های بین‌المللی توانسته ترک‌هایی در اجماع نظر بلوک قدرت پیرامون مدیریت منازعه هسته‌ای ایجاد کند.
اما حکومت ایران نیز استراتژی خودش را دارد. پیش از مذاکره رسما اعلام کرده است که به غنی‌سازی اورانیوم و تولید سوخت هسته‌ای ادامه می‌دهد. استفاده از عنصر زمان کماکان کارت اصلی بازی مذاکره کنندگان ایرانی است. آنها توافق بر سر مدالیته و چهارچوب مذاکره و تفاهم را به عنوان گام اول مذاکرات قبل از صدور اجازه برای بازدید مشروط از سایت پارچین مطرح کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که شخص رهبری با دوری از نقطه درگیری می‌خواهد به صورت تاکتیکی و مقطعی از سطح تنش‌ها بکاهد اما در عین حال این پیغام را به غرب بدهد که تحریم‌ها بی‌فایده است
به نظر می‌رسد که بخش مسلط قدرت و به‌ویژه شخص رهبری با دوری از نقطه درگیری می‌خواهد به صورت تاکتیکی و مقطعی از سطح تنش‌ها بکاهد اما در عین حال این پیغام را به غرب بدهد که تحریم‌ها بی‌فایده است.
از دید آنان غرب و اسرائیل دشواری زیادی برای توسل به جنگ دارند .بنابراین ایستادگی در برابر فشار‌ها ، تداوم برنامه هسته‌ای، استفاده کنترل شده از تهدید‌های نظامی ، بزرگ‌نمایی اقدامات تلافی‌جویانه ، حضور فعال در جنگ روانی و پیدا کردن راه‌های دور زدن تحریم‌ها تا اثبات بی‌فایده بودن تحریم‌ها ، می‌تواند آنها را در شرایط بهتری برای مصالحه و کسب امتیاز دریافت تضمین امنیتی قرار دهد.
به گمان آنان ریسک زیاد جنگ باعث می‌شود تا غرب پس از استیصال در مواجهه با ناکارآمدی تحریم‌ها ، بهای بیشتری برای معامله با ایران بپردازد. مخالفت صریح روسیه با جنگ و افزایش تحریم‌ها از دیگر نقاط اتکای حکومت است.
البته روس‌ها بیشتر با طرح این مواضع میخواهند نقش موثرتری در معادلات جهانی مربوط به ایران پیدا کنند و امتیازات بیشتری در تعاملات خود به دست آورند. این دیدگاه که دردسر‌های برافروختن شعله جنگی دیگر در خاورمیانه، از ایران مجهز به بمب اتمی بیشتر است طرفدارانی در نیرو‌های سیاسی و امنیتی غرب نیز دارد.
بنابراین در چنین فضایی مذاکرات جدید آغاز می‌شود. موضوع کلیدی، سایت پارچین و گشودن آن به روی بازرسان آژانس است.
احتمال پاکسازی پارچین از مواد رادیواکتیو که با تکذیب شدید ایران همراه بود، نگرانی ایجاد کرده است. اما از آنجایی‌که تشعشعات رادیواکتیو قابل ازبین‌بردن نیست، جابه‌جایی‌های صورت گرفته، ممکن است مربوط به محفظه فلزی مورد اشاره در گزارش ماه دسامبر آژانس باشد که مدعی شده بود در آنجا مواد منفجر قوی که معمولا برای شکافت اتم مورد استفاده قرار می‌گیرند ، آزمایش شده است.
این دیدگاه که دردسر‌های برافروختن شعله جنگی دیگر در خاورمیانه، از ایران مجهز به بمب اتمی، بیشتر است طرفدارانی در نیرو‌های سیاسی و امنیتی غرب نیز دارد
خوان اول مذاکرات حل ابهامات مربوط به پارچین است . در مراحل بعد توقف غنی‌سازی اورانیوم، توقف فعالیت سایت فردو و انتقال اکثر ذخیره اورانیوم غنی‌شده در ایران به خارج، موضوعیت پیدا می‌کنند.
به نظر نمی‌رسد که در تمام این حوزه‌ها توافق حاصل شود اما نتایج به گونه‌ای خواهد بود که ریسمان مذاکره پاره نشده و کماکان جنگ و برخورد نظامی در مرحله تهدید باقی بماند. به عبارت دیگر وضعیت ایران در ماه‌های آینده نه جنگ و نه صلح خواهد بود.
بررسی شرایط و عوامل مختلف نشان می‌دهد که مقامات جمهوری اسلامی بنای مصالحه در مقطع کنونی را ندارند و فقط میخواهند سطح تنش را کنترل کنند تا وضعیت بدتر نشود، مگر آنکه تاثیرات منفی تحریم‌ها و تشتت در حاکمیت آنها را به سمت توافقاتی نظیر اجلاس سعد آباد در سال ۱۳۸۲ و به تعلیق در آوردن جنبه‌های حساس در برنامه هسته‌ای بکشاند.
[1]
