آرگو: عملیات سازمان سیا در ایران

مجتبا یوسفی‌پور - سیزدهم آبان ماه ( ۴ نوامبر ۲۰۱۲) سالروز اشغال سفارت آمریکا توسط  «دانشجویان پیرو خط امام» در سال اول پیروزی انقلاب اسلامی در ایران است.

تقریباً همزمان با سالروز این رویداد تاریخی، فیلم سینمایی «آرگو» ساخته بن افلک، که موضوع گروگانگیری را دستمایه داستان خود قرار داده است، به شکل گسترده در سینماهای جهان به نمایش در خواهد آمد. این فیلم از هم‌اکنون کنجکاوی بسیاری از ایرانیان را برانگیخته است. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.

[1]

«آرگو» از ۱۲ اکتبر ۲۰۱۲ در سینماهای آمریکا، کانادا و کلمبیا به نمایش درمی‌آید و از هفته اول ماه نوامبر در سینماهای کشورهای اروپایی نیز به روی پرده خواهد رفت.

در ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸ (۴ نوامبر ۱۹۷۹) «دانشجویان پیرو خط امام به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و آن را به تصرف خود درآوردند و کارمندان آمریکایی سفارت را هم به گروگان گرفتند. در فیلم «آرگو» از میان کارمندان سفارت آمریکا، شش آمریکایی  موفق می‌شوند بگریزند و در خانه سفیر کانادا در تهران مخفی شوند. خطر لو رفتن مخفیگاه و احتمال دستگیری این شش آمریکایی باعث می‌شود که تونی مندز، یک مأمور ویژه سازمان «سیا» با بازی بن افلک نقشه‌ای عجیب و غیرقابل باور را برای خارج کردن آن‌ها از ایران طراحی کرده و به اجرا درآورد.

بر اساس این نقشه با همکاری سفارت کانادا در تهران قرار می‌شود شش دیپلمات آمریکایی در پوشش یک گروه فیلمسازی که برای یافتن مکان‌های فیلمبرداری یک فیلم علمی - تخیلی به نام «آرگو» به خاورمیانه سفر کرده‌اند، با پاسپورت کانادایی از ایران خارج و عازم سوئیس شوند.

همانطور که اشاره شد فیلم بر اساس داستانی واقعی ساخته شده است. به مدت دو دهه از جزئیات ماجرای فراری دادن شش آمریکایی از ایران اطلاع چندانی در دست نبود، تا اینکه در سال ۲۰۰۷ میلادی جاشوا بیرمن در مجله «ویرد» مقاله‌ای منتشر کرد با عنوان «چگونه سازمان سیا از یک داستان جعلی عملی تخیلی برای نجات آمریکایی‌ها از تهران استفاده کرد» و جزئیات این ماجرا را برملا کرد. نقشه عملیات نجات تونی مندز که از آن با عنوان «رقص کانادایی» نیز نام برده می‌شود یکی از عجیب‌ترین عملیات‌های سازمان سیا است. برای واقعی جلوه دادن این نقشه مندز از دست‌اندرکاران حرفه فیلمسازی در هالیوود بهره گرفت، جان چمبرز، گریمور آمریکایی یکی از کسانی است که در این زمینه همکاری بسیاری با مندز کرد و بعدها به خاطر کمک‌هایش بالا‌ترین مدال همکاری شهروندی را از سازمان سیا دریافت نمود. هم‌زمان با این عملیات تبلیغات این فیلم ساختگی در روزنامه‌ها و مجلات هالیوود به عنوان تولیدی از «استودیو ۶» آغاز شد و حتی برای واقعی‌تر جلوه دادن این داستان ساختگی، یکی از این روزنامه‌ها را به‌دست یکی از دیپلمات‌ها دادند که در هنگام خروج همراه خود داشته باشد.

بعد از انتشار این مقاله جرج کلونی، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کننده آمریکایی به همراه گرانت هسلو، بازیگر و تهیه‌کننده آمریکایی و تهیه‌کننده همکار او در فیلم «نیمه ماه مارس» و دیوید کلاوانز کارشان را برای ساخت فیلمی بر اساس این عملیات آغاز کردند. کمپانی فیلمسازی برادران وارنر و کمپانی فیلمسازی گراهام کینگ، تهیه‌کننده شناخته‌شده آمریکایی با این پروژه همکاری کردند. نوشتن فیلمنامه فیلم به کریس تریو سپرده شد و در سال ۲۰۱۱ بن افلک، بازیگر و کارگردان آمریکایی برای کارگردانی فیلم به پروژه پیوست. اگرچه در ابتدا از جورج کلونی برای بازی در نقش اصلی فیلم یعنی شخصیت تونی مندز نام برده می‌شد، اما افلک در ‌‌نهایت ترجیح داد خودش این نقش را بازی کند. تونی مندز در مراحل ساخت این فیلم در کنار گروه قرار داشت و حتی در پیش‌نمایش‌های آن نیز به همراه عوامل سازنده فیلم در جشنواره‌ها ظاهر شد.

این سومین فیلم بلند بن افلک است که با دو ساخته پیشین‌اش توجه منتقدان را به عنوان کارگردانی جوان و موفق جلب کرده بود. او علاوه بر بازی در نقش اصلی و کارگردانی، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم نیز هست. افلک درباره چگونگی پیوستنش به این پروژه می‌گوید: «شانس آوردم که این فیلمنامه را برایم ارسال کردند. تازه فیلم "شهر" را تمام کرده بودم و نمی‌دانستم بعدش می‌خواهم چه بکنم که با من تماس گرفتند و گفتند می‌خواهیم بهترین فیلمنامه‌ای که داریم را برایت بفرستیم، البته این چیزی است که به همه می‌گویند. وقتی فیلمنامه را خواندم دیدم واقعاً یکی از بهترین فیلمنامه‌هایی است که در این مدت خوانده‌ام. با جورج کلونی که تهیه‌کننده فیلم بود تماس گرفتم و گفتم بگذارید من این فیلم را بسازم. ما خیلی هیجان‌زده بودیم و می‌توانم بگویم در این مورد خیلی خوش‌شانس بودم.»

افلک می‌گوید این فیلم را به قصد سپاسگزاری از مردم و دولت کانادا برای همکاری در پروژه نجات جان دیپلمات‌های آمریکایی ساخته است. به همین علت او و تهیه‌کنندگان فیلم تصمیم گرفتند که جشنواره فیلم تورنتو را به عنوان یکی از مکان‌های اولین نمایش عمومی فیلم برگزینند. او به ساختار چند لایه فیلمنامه «آرگو» اشاره می‌کند و درباره سختی‌های ساخت این داستان واقعی می‌گوید: «یکی از چیزهایی که در این فیلمنامه خیلی دوستش داشتم هیجان زیاد آن به عنوان یک تریلر بود که در کنار بخش مفرح داستان و بخش جاسوسی‌اش قرار داشت. در فیلمنامه این سه لایه به خوبی با هم ترکیب شده بودند. کار من به عنوان کارگردان این بود که تلاش کنم فیلم به‌درستی پیش برود و همه این بخش‌ها، داستان‌ها، اتفاق‌ها و تمامی این شخصیت‌ها را در یک داستان سه فصلی نشان بدهم. من این کار را با تمرکز بر شخصیت تونی و روندی انجام دادم. همچنین برایم مهم بود که حالت مستندگونه داستان را حفظ کنم، یعنی می‌بایست این ایده می‌بایست حفظ شود که ما شش آمریکایی داریم که کانادایی‌ها به آن‌ها پناه داده‌اند و سازمان سیا سعی می‌کند با نقشه جا زدن آن‌ها به عنوان یک گروه فیلمسازی، از ایران خارجشان کند. این بخش واقعی داستان است.»

او همچنین در ارتباط با مشکل وفاداری به واقعیت و روایت صادقانه ماجرا می‌افزاید: «خیلی چیز‌ها در این داستان وجود دارد که اگر می‌خواستم به داستان اضافه‌شان کنم زمان فیلم ده ساعت می‌شد؛ چیزهایی مثل چگونگی تهیه پاسپورت‌ها، جزئیات اتفاق‌هایی که در خانه امن برای آمریکایی‌ها می‌افتد و مانند این‌ها. با خودم گفتم تلاش می‌کنم بهترین فیلمی را که می‌توانم بسازم. این فیلم بر اساس یک موضوع کاملاً واقعی ساخته می‌شود و من سعی می‌کنم با تمامی کسانی که در این ماجرا دخالت داشته‌اند مصاحبه کنم و این‌ها را به عنوان یک بخش مستند در دی‌وی‌دی فیلم بگنجانم. به این شکل اگر کسی فیلم را دوست داشت و خواست بهتر بفهمدش، می‌تواند دی‌وی‌دی آن را بگیرد و ساعت‌ها مصاحبه با آدم‌های واقعی را ببیند. به این شکل احساس کردم در امنیت کامل قرار دارم.»

افلک می‌گوید تحصیلات دانشگاهی‌اش در زمینه مسائل خاورمیانه در ساخت این فیلم به او کمک کرده است و در ادامه می‌افزاید: «این تحصیلات باعث شدند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشم. برای اینکه از داستان، مسائل سیاسی، پیش‌زمینه‌هایش و حساسیت‌ها اطلاع داشتم. همچنین رابطه بین حال و گذشته را درک می‌کردم. نمی‌خواستم موعظه کنم و یا تماشاگران را به تأمل وادارم. با این‌حال می‌خواستم پرسش‌هایی در ذهن تماشاگر به وجود بیاورم. قصد داشتم این اتفاق را به واقعی‌ترین شکل نشان بدهم و در همان حال تماشاگران را آزاد بگذارم که خودشان نتیجه‌گیری کنند و آن را بفهمند. برای اینکه این موضوعی تحریک‌کننده است و کاملاً به آنچه امروز در مهم‌ترین قسمت‌های جهان اتفاق می‌افتد ربط دارد.»

تا اینجا منتقدان نسبتاً نظر مثبتی به فیلم داشته‌اند، برخی بخت آن را در بردن جوایز اسکار امسال زیاد می‌بینند و برخی دیگر مانند ریچارد کورلیس، منتقد «تایم» آن را فیلمی محکم اما معمولی توصیف کرده‌اند. تیم رابی منتقد «تلگراف» چهار ستاره به فیلم داده و کارگردانی افلک را تحسین کرده است. هنری بارنز، منتقد «گاردین» سه ستاره به فیلم داده و تأکید می‌کند اگرچه سازندگان فیلم سعی کرده‌اند که تا آنجا که می‌توانند به واقعیت وفادار بمانند اما بار تبلیغاتی نهفته در فیلمنامه فیلم باعث می‌شود که نتوان به واقعی بودن داستان آن اعتماد کرد. به گفته او در فیلم ایرانی‌ها تنها یا به شکل جمعیتی خروشان و پر سروصدا تصویر شده‌اند و یا به شکل خدمتکارانی وفادار. تیم گریرسون، منتقد «اسکرین دیلی» نیز اگرچه فیلم را سرگرم‌کننده و ماهرانه می‌داند، اما اعتقاد دارد مشکل اصلی فیلم در فیلمنامه آن است که خوب پرداخت نشده و شخصیت‌هایش فاقد عمق هستند. و سرانجام تاد مک‌کارتی، منتقد «هالیوود ریپور‌تر» فیلم را یک تریلر سیاسی خوب با جزئیات هوشمندانه توصیف می‌کند و کارگردانی افلک را با اعتماد به نفس و خوب خوانده و او را از این نظر ستوده است.

«آرگو» با زمان ۱۲۰ دقیقه محصول سال ۲۰۱۲ کشور آمریکا است.

مشخصات فیلم

آرگو
Argo
نویسنده: کریس تریو بر اساس مقاله‌ای از جاشوا بیرمن
Chris Terrio, Joshuah Bearman
کارگردان: بن افلک
Ben Affleck
بازیگران: بن افلک، برایان کرانستون، آلن آرکین، جان گودمن
Ben Affleck, Bryan Cranston, Alan Arkin, John Goodman

پیش‌پرده فیلم آرگو، ساخته بن افلک