از سنگ‌های سیاه شاپور تا خانه باستانشناسان
بیژن روحانی - انتشار تصاویر جدیدی از سنگ‌نگاره مشهور شاپور یکم، پادشاه ساسانی در منطقه تنگ چوگان، نشان می‌دهد نفوذ آب، عوامل بیولوژیک و آلودگی، این سند کم‌نظیر تاریخی را بیش‌تر از پیش از شکل انداخته و سیاه کرده است.
ردیف سواران ایرانی که به هماوردی با ارتش روم پرداخته بودند اکنون دیگر در حال محو شدن است. این سنگ‌نگاره که به صورت مقعر در دل صخره کنده‌کاری شده است، پیش از این نیز آسیب‌های فراوانی دیده بود، ولی تصاویر جدید نشان می‌دهد این آسیب‌ها اکنون گسترده‌تر شده و بخش بزرگی از این نقش اکنون کاملاً سیاه شده و جزئیات آن دیگر قابل تشخیص نیست. گرچه گزارش‌هایی رسمی که همراه با برآوردهای فنی از علت آسیب‌ها باشد هنوز منتشر نشده است، اما به‌نظر می‌رسد تداوم نفوذ آب و رطوبت به درون سنگ‌نگاره، بر جای ماندن رسوبات موجود در آب، عوامل بیولوژیک مانند گل‌سنگ‌ها و وجود آلودگی‌های محیطی می‌تواند در شدت بخشیدن به این آسیب‌ها دخیل باشد.
|
آسیب‌دیدگی سنگ‌نگاره شاپور عکس از سیاوش آریا.
در همین زمینه:
برنامه رادیویی بیژن روحانی درباره آسیب‌دیدگی سنگ‌نگاره شاپور و گشایش خانه باستانشناسان را بشنوید:
|
تنگ چوگان در مجاورت شهر باستانی بیشاپور و در نزدیکی کازرون قرار دارد. بیشاپور از شهرهای مهم دوران ساسانی بوده است. در تنگ چوگان شش سنگ‌نگاره از پادشاهان این سلسله که اسناد بسیار مهمی از دوران ساسانی هستند، قرار دارد، اما این سنگ‌نگاره‌ها در سال‌های اخیر توسط عوامل انسانی و طبیعی بارها آسیب دیده‌‌اند. بخشی از سنگ‌نگاره بهرام دوم در همین محل پیش‌تر با پتک مورد حمله قرار گرفته بود. عدم حفاظت و نبودن برنامه‌های مرمتی برای این نقش‌برجسته‌‌های کم‌نظیر، مورد انتقاد شدید فعالان میراث فرهنگی است.
افتتاح خانه باستانشناسان ایران
سرانجام وعده‌‌‌های رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی ایران به نتیجه رسید و «خانه باستانشناسان ایران» در دوم اسفندماه افتتاح شد. محمد شریف ملک‌زاده که در پایان آذرماه دستور داده بود خانه‌ای به نام «خانه باستانشناسان» ظرف دو ماه در تهران تأسیس شود، حالا با شرکت در مراسم افتتاح این نهاد جدید لبخندی از سر آسودگی بر لب دارد، زیرا دستور او بدون کم و کاست و تنها با هفت روز تأخیر اجرا شده و سرانجام باستانشناسان ایرانی در خانه جلال آل احمد صاحب خانه‌ای برای خود شدند.
گرچه تأسیس این نهاد و عمل به دستورات رئیس جدید موجب شادکامی مسئولان سازمان میراث فرهنگی است، اما باستانشناسان ایرانی با این خبر با شک و احتیاط فراوان برخورد کرده‌اند. بسیاری از باستانشناسان هنوز در خصوص دلایل اصلی راه‌اندازی این نهاد پرسش‌هایی اساسی دارند که پاسخی به آن‌‌ها داده نشده است. افتتاح این نهاد جدید با سرعت بسیار زیاد و تنها در عرض دو ماه در حالی است که پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، به عنوان مهم‌ترین نهاد دولتی متولی امر باستان‌شناسی، با رکود بی‌سابقه رو‌به‌رو شده است. تعویض پی در پی مدیریت‌ها، عدم تخصیص بودجه و نبود یک استراتژی کلان آن را عملاً به حالت نیمه‌فعال درآورده است. در این شرایط پرسش بسیاری از باستانشناسان این است که چرا سازمان میراث فرهنگی ایران به جای تقویت پژوهشکده و سایر نهادهای موجود، ناگهان و با سرعت یک نهاد جدید باستان‌شناسی تأسیس کرده است؟ از سوی دیگر هنوز شرح وظایف، ساختار و اساسنامه این نهاد مشخص نیست و معلوم نیست چه کسانی در هدایت و راهبرد آن نقش خواهند داشت.
باستانشناسان و فعالان میراث فرهنگی پاسخ‌های متفاوتی برای این پرسش دارند. گروهی معتقدند گرچه ممکن است قصد و نیت سازمان میراث از احداث این نهاد جدید خدمت به باستان‌شناسی ایران بوده باشد، اما در عمل مشخص نبودن هدف دقیق و ساختار آن و همچنین موازی بودن این نهاد با پژوهشکده باستان‌شناسی ممکن است آن را از قصد و نیت اولیه دور کند.
|
افتتاح خانه باستانشناسان ایران
در همین زمینه:
|
اما گروه دیگری از باستانشناسان این اقدام را تبلیغاتی ارزیابی می‌کنند. در زمانی که آثار، بناها و محوطه‌های تاریخی و فرهنگی در ایران با مشکلات کم‌سابقه‌ای در زمینه حفاظت و نگهداری روبه‌روست و در حالی که باستانشناسان انتقادهای جدی به کاستی‌های سازمان میراث فرهنگی دارند، افتتاح این خانه می‌تواند کاربردی تبلیغاتی داشته باشد. برخی نیز از این فراتر رفته و احتمال ارتباط این فعالیت‌ها را با تبلیغات در حوزه سیاسی مطرح کرده‌اند.
با این‌حال محمد شریف ملک‌زاده، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، در سخنان افتتاحیه اعلام کرد دستور داده است تا این نهاد جدید از حالت دولتی و سیاسی خارج شود و به فقط به صورت صد در صد علمی فعالیت کند. خسروپور بخشنده، از باستانشناسان پیشکسوت، نیز ضمن استقبال از افتتاح خانه باستانشناسان ایران معتقد است این محل می‌تواند به پایگاهی برای بحث و تبادل افکار و نظریات فرهنگی و ارائه تحقیقات و نمایشگاهی دائمی برای دستاوردهای باستان‌شناسی ایران تبدیل شود. مسعود علویان صدر، معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز اعلام کرده است نام این خانه را می‌‌توان «خانه همدلی» نهاد، زیرا قرار است در آن باستانشناسان جوان از حمایت باستانشناسان باسابقه بهره‌مند می‌شوند.
[4]
