باغ گیاه‌شناسی نوشهر: میان ماندن و رفتن
بیژن روحانی - قدیمی‌ترین باغ گیاه شناسی ایران اکنون ادامه زندگی خودش را در پیچ و خم‌های جاده‌ای جستجو می‌کند که قلب آن را هدف قرار داده است. باغ گیاه‌شناسی نوشهر که به عنوان یکی از مهمترین ذخیره‌گاه‌های گونه‌های گیاهی و یکی از معتبرترین موسسات پژوهشی در ایران شناخته می‌شود، به سادگی ممکن است قربانی یک طرح جاده سازی شود.
[1]
جاده کمربندی بندر نوشهر که پیش‌تر نیز آسیب‌هایی جدی به باغ وارد کرده بود، دوباره و براساس مصوبه شورای تامین استان مازندران قرار است از این باغ عبور کند. اما به تاکید صدها استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی که به شکل‌های مختلف اعتراض خود را بیان کرده‌اند، عبور جاده قدیمی‌ترین بخش باغ را نابود می‌کند، دانشجویان و پژوهشگران را از یکی از مهمترین مراکز تحقیقی محروم ساخته، و به اعتبار علمی ایران در سطح جهانی نیز آسیب وارد خواهد کرد.
سابقه تخریب باغ
در سال ۱۳۸۹ اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران بدون اخذ مجوزهای لازم حدود سه هکتار از باغ را با ماشین آلات سنگین مانند لودر برای احداث جاده کمربندی مورد تعرض قرار داد و آسیب‌های جدی به آن وارد کرد. بر اثر آن اقدام، درختان فراوانی ریشه کن، پوشش گیاهی حذف و خاک بیولوژیک که تحقیقاتی روی آن انجام می‌شد تخریب شد. با اعتراض‌ها و مقاومت‌هایی که در آن سال انجام شد، روند احداث جاده با حکم دادستان متوقف و قرار شد به پرونده متخلفان رسیدگی شود. این جاده کمربندی قرار است راه اتصالی به منطقه اقتصادی ویژه بندر نوشهر باشد.
اما در بهمن ماه سال ۱۳۹۱، شورای تامین استان مازندران عبور جاده کمربندی را با توجیه اتصال به بندر نوشهر دوباره مجاز اعلام کرد. پس از آن دوباره صدای اعتراض‌ها از سوی کارشناسان محیط زیست، تشکل‌های زیست محیطی و اعضای هيئت علمی منابع طبیعی و کشاورزی در کشور بلند شد.
ارزشهای باغ گیاهان نوشهر
جاده کمربندی بندر نوشهر که پیش‌تر نیز آسیب‌هایی جدی به باغ گیاه‌شناسی نوشهر وارد کرده بود، دوباره و براساس مصوبه شورای تامین استان مازندران قرار است از این باغ عبور کند. اما به تاکید صدها استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی که به شکل‌های مختلف اعتراض خود را بیان کرده‌اند، عبور جاده قدیمی‌ترین بخش باغ را نابود می‌کند، دانشجویان و پژوهشگران را از یکی از مهمترین مراکز تحقیقی محروم ساخته، و به اعتبار علمی ایران در سطح جهانی نیز آسیب وارد خواهد کرد.
باغ گیاه‌شناسی نوشهر با بیش از هفتاد سال قدمت، قدیمی‌ترین باغ گیاه شناسی و اکولوژیک در ایران محسوب می‌شود. این باغ با وسعت ۳۵ هکتاری خود از نظر وسعت دومین باغ بزرگ گیاه‌شناسی در کشور نیز هست و در آن پرورش و تحقیق در خصوص بیش از هزار گونه گیاهی صورت می‌گیرد، گونه‌هایی که ترکیبی از گیاهان داخلی و خارجی هستند که تعدادی از آن‌ها نیز جزو گیاهان کمیاب طبقه‌بندی می‌شوند. این مرکز دارای آزمایشگاه، کتابخانه، محل مراقبت، ذخیره‌گاه ژنتیک و بانک بذرهای مختلف، و قلمستان است. باغ گیاه‌شناسی نوشهر همچنین در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است و تحت حمایت‌های قانونی سازمان میراث فرهنگی نیز باید قرار داشته باشد. باغ گیاه‌شناسی نوشهر به جز ارزشهای علمی و پژوهشی در سطح ملی و بین‌المللی و به جز این که ذخیره‌گاه ژنتیکی منحصر به فردی محسوب می‌شود دارای ارزشهای اقتصادی و گردشگری نیز هست.
چه بر سر باغ خواهد آمد؟
ادامه احداث جاده کمربندی می‌تواند قدیمی‌ترین و حساس‌ترین بخش باغ را با تهدید جدی رو به رو کند. به گفته عیسی مومن، معاون موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و رییس باغ‌های گیاه‌شناسی کشور، چنان‌چه جاده مورد نظر در فاصله‌ای کمتر از ۳۰۰ متر از این باغ احداث شود، بسیاری از گونه‌های منحصر به فرد در معرض خطر قرار می‌گیرند و هرچه این فاصله کمتر باشد، میزان آسیب‌ها بیشتر خواهد بود. آقای مومن به روزنامه همشهری گفته است با ساخت شدن این جاده روزانه حدود پانصد کامیون در آن تردد خواهند کرد. این جاده همچنین قدیمی‌ترین بخش باغ را که در حقیقت شکل‌گیری باغ از آن آغاز شده هدف گرفته است. به گفته رییس باغ‌های گیاه‌شناسی کشور، در این بخش از باغ گونه‌های نادر ایرانی و خارجی وجود دارند، به همین دلیل اهمیت علمی آن بیشتر از سایر بخش‌های باغ است.
اعتراض‌های تشکل‌های زیست محیطی
با آشکار شدن خطرات جدیدی که حیات باغ نوشهر را تهدید می‌کند، بسیاری از تشکل‌ها و کارشناسان محیط زیست در کشور ضمن ابراز نگرانی خواهان توقف این طرح شدند. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران نیز از مقاومت در برابر این طرح خبر داده است. از سوی دیگر جمعی از تشکل‌های زیست محیطی شمال کشور با انتشار بیانیه‌ای برای نجات این باغ از رهبر ایران، به عنوان عالی‌ترین مقام در کشور درخواست کمک کردند.
همچنین پیشنهادهای جدیدی برای تصحیح مسیر جاده کمربندی به منظور کاهش آسیب‌ها به باغ گیاه‌شناسی مطرح شده است. پیشنهاد دهندگان با درنظر گرفتن این نکته که ظاهرا به هر قیمتی قرار است این جاده از میان باغ عبور کند، از مسئولان اجرایی خواسته‌اند حداقل با در نظر گرفتن برخی نکات بکوشند آسیب‌ها به کمترین میزان ممکن برسد. حداقل درخواست کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی رعایت یک فاصله ۳۰۰ متری با کلکسیون‌ها و قطعات تحقیقاتی در باغ است. به گفته مسئولان باغ، در این بخش‌ها گونه‌های کمیابی وجود دارد که از کشورهای دیگر به ایران منتقل شده و جبران خسارت وارد شده به آن‌ها ناممکن خواهد بود. همچنین انجام تمهیدادتی مانند کاشتن ردیفی از درختان بین جاده جدید و باغ برای کاهش آلودگی‌های ناشی از عبور جاده ضروری خواهد بود.
با به شماره افتادن نفس‌های قدیمی‌ترین باغ گیاه‌شناسی کشور، کارشناسان محیط زیست از کمبود قوانین بازدارنده در زمینه تخریب محیط زیست می‌گویند و امیدوارند اقداماتشان بتواند خسارات به این موسسه پژوهشی را به حداقل برساند.
[2]
