نسخه قابل چاپ

شهزاده سمرقندی- «هفته‏‌نامه‌‏ی آزادگان»، زمانی به میدان آمد که جامعه‏‌ی تاجیکستان تازه از جنگ داخلی رها شده و ظفر فرقانی هم تازه از اقامت موقت خود در ایران، به تاجیکستان برگشته بود. ظفر فرقانی، از روزنامه‏‌نگاران قدیمی است که در دانشگاه دولتی سمرقند، در رشته‏‌ی زبان و ادبیات درس خوانده و سپس به تاجیکستان و بعد از آن به ایران سفر کرده است. نتیجه‏‌ی این همه سفر و درس‏‌خواندن‏‌ها همین نشریه‏‌ی «آزادگان» است که امروز بین روشنفکران تاجیک شناخته‏‌شده و معتبر است.

مهمان امروز برنامه‌‏ی همسایگان، آقای فرقانی، معروف به ظفر صوفی است که از هفته‌‏نامه‏‌ی «آزادگان» و جایگاه آن در جامعه‌‏ی تاجیکستان می‏‌گوید.

ظفر فرقانی: به این ‏خاطر ‏که اگر دیگران درباره‌‏ی «آزادگان» صحبت کنند بهتر است، نقل قول کوچکی از استاد ابراهیم عثمان‌‏اف می‏‌آورم که امروز در بخش روزنامه‏‌نگاری تاجیکستان، باصلاحیت‏‌ترین شخص هستند. ایشان می‏‌گوید: «آزادگان نشریه‏‌ای است که فکر روشنفکران تاجیکستان را مطرح می‏‌کند.»
 

با توجه به این‌‏که از دیدگاه ما، خود جامعه‏ ثابت کرده که روشنفکران بخش پیش‏‌برنده‏ و پیشرو جامعه هستند، تکیه‌‏‏ی ما بر روشنفکران بوده است. شاید تفاوت «آزادگان» با هفته‏‌نامه‏‌های دیگر تاجیکستان در این‏‌جاست که ما بیشتر منبری برای روشنفکران تاجیکستان بوده‏‌ایم. شاید بشود گفت که در ایران امروز روشنفکر معنای دیگری دارد و آن‏‌طور که در تاجیکستان فهمیده می‏‌شود، نیست.

در تاجیکستان چطور فهمیده می‏‌شود؟ وقتی از روشنفکر صحبت می‏‌کنید، چه نوع فردی را در نظر دارید؟

بیشتر آنهایی که صاحب فکر واقعی هستند، روشن‏‌گرا هستند و می‏‌توانند جامعه را پیش ببرند.

موضوع‏‌هایی که این روشنفکران تاجیک در هفته‏‌نامه‏‌ی شما مطرح می‏‌کنند چه هستند؟ چه موضوعاتی الان دغدغه‏‌ی ذهنی آنهاست؟

روشنفکرهای تاجیکستان؛ آنهایی که جرئت دارند، واقعی‌‏اند، می‏‌توانند حرف‏‌شان را بزنند، می‏‌خواهند این کشور آباد و این ملت آزاد باشد.

مقصود ما از انتخاب نام «آزادگان» هم همین بوده است. هرچند «آزادگان» مترادف یک واژه‏ی تاجیکی دیگر هم هست، اما تلاش ما در راه آزاد بودن مردم از همه‏ی قید و بندها است. یعنی وقتی هفته‏نامه را منتشر کردیم، هدف اصلی‏مان این بود که تا جایی که می‏شود، افکار مردم را در این سمت تکان بدهیم.

البته یک سال اول متأسفانه به این هدف نرسیدیم. من در این‏‌جا نبودم و در ایران اقامت داشتم. تیمی که این‏‌جا کار می‏‌کردند را شاید نتوانسته بودیم درست متوجه هدف نشریه کنیم و در هر صورت و به هر دلیلی، سال اول می‌‏شود گفت هدفی که نشریه‏‌ی «آزادگان» برای خودش گذاشته بود، پیاده نشد، اما خوشبختانه، با تیم جدیدی که بعد آمد و با برگشتن من از ایران، فکر می‏‌کنم «آزادگان» جایگاه خود را در جامعه‏‌ی تاجیکستان پیدا کرد.

نشریه‌‏ی «آزادگان»، وب‏‌سایت یا صفحه‏‌ی آنلاین در شبکه‌‌ی جهانی اینترنت ندارد. ممکن است دلیل اقتصادی داشته باشد، اما آیا مخالفت‏‌ها یا موانع دیگری هم در میان هست که موجب شده باشد روزنامه‏‌های تاجیکستان روی شبکه‌‌ی اینترنت منتشر نشوند؟

چرا روزنامه‏های تاجیکستان، وب‏سایت‏های خود را دارند. مثلاً «پیکان»، «فرج» و «ملت»، وب‏سایت‏های خود را دارند. یا هفته‏نامه‏ی نگاه، مطالب خود را روی وب‏سایت «آژانس خبرگزاری تاج‏نیوز» می‏گذارد. ما نه از نظر مالی و نه از جنبه‏های دیگر، مانعی نداشته‏ایم. مسئله فقط این است که تجربه‏ی هفته‏نامه‏های دیگر که وب‏سایت‏شان فعال است، ثابت کرده که انتشار مطلب در شبکه‌ی اینترنت، آن‏قدر جذابیت ندارد و خواننده‏ی زیادی نخواهد داشت.

البته ما در حال تدارک این کار هستیم که تا ده، پانزده روز دیگر یا حداکثر تا نوروز، «خبرگزاری آزادگان» را روی اینترنت فعال کنیم. در حال حاضر مشغول انجام کارهای اداری آن هستیم. وب‏‌سایت طراحی شده و به دو زبان تاجیکی و روسی، روی اینترنت خواهد آمد. در آن‏‌جا ما روزنامه را به شکل پی‌‏دی‏‌اف خواهیم گذاشت.

وقتی روزنامه این‏طوری به روز می‏شود، جذابیت بیشتری دارد و خواننده‏ی بیشتری خواهد داشت. اگر فقط هفته‏نامه را بگذارند، خیلی جالب نخواهد بود. تجربه‏ی دیگران نشان داد که به این شکل جذابیت ندارد. به همین دلیل ما دست نگه داشتیم و فکر کردیم اگر این کار را هم‏زمان با خبرگزاری انجام بدهیم، شاید تأثیر بیشتری داشته باشد.

شما به عنوان مؤسس هفته‌‏نامه‏‌ی «آزادگان»، این هفته‏‌نامه را چگونه می‏‌توانید دسته‌‌بندی کنید؛ مخالف دولت، موافق دولت یا معتدل؟

اصلاً من مخالف آن هستم که از رسانه، مخالف یا موافق بسازیم. رسانه انعکاس واقعیت‏های روز است. این‏که وقتی واقعیت روز ریشه‏یابی می‏شود، مورد پسند آقای فلانی و یا فلان نهاد نیست و از آنها برداشت‏های دیگری می‏کنند، این مشکل آنها است. اگر فکر کنیم رسانه، بی‏غرض است و با بررسی هر موضوع، رسالتش را انجام می‏دهد دیگر ناچار به این دسته‌بندی‌ها نخواهیم بود. اگر آمد و واقعیت‏ها را بررسی کرد، دیگر نه مخالف است و نه موافق.

من در رسانه، مخالف و یا موافق نمی‏‌بینم. رسالت رسانه در این است که واقعیت‏‌ها را مانند آینه منعکس کند. چون هیچ رسانه‏‌ای حزب سیاسی، یا حزب طرفدار یا مخالف دولت نیست. اگر نشریه‏‌ای متعلق به این یا آن حزب است، آن دیگر فرق می‏‌کند و دیدگاه‏‌های حزبش را بررسی و منتشر می‏‌کند.

ما همیشه با همه دوستیم و همیشه از همه فاصله می‏گیریم. یعنی با همه نزدیکیم و از همه هم فاصله می‏گیریم. برای ما مقدس‏ترین چیز، انعکاس واقعیت‏ها، امنیت ملی و منفعت‏های ملی است. بالاتر از این، چیزی برای ما وجود ندارد.

سال گذشته، در تحلیل‏های سالانه آورده شد که در تاجیکستان در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای میانه، وضع روزنامه‏ها خیلی بهتر است و تعداد روزنامه‏های مخالف دولت، بیشتر از دیگر کشورهاست. یعنی اصلاً این روزنامه‏ها در تاجیکستان وجود دارند. در حالی که در دیگر کشورهای همسایه، چنین روزنامه‏هایی اصلاً منتشر نمی‏شوند. شما علت آن را در چه می‏بینید؟ سیاست روز یا فشار جامعه‏ی جهانی؟

نه در سیاست روز و نه در فشار جامعه‏ی جهانی. تنها چیزی که هست و شاید نشانه‌ی تفاوت تاجیکستان با همه‏ی کشورهای دیگر این باشد این است که صاحب روزنامه‏ها، روزنامه‏نگارها هستند. این از یک جهت خوب است و از جهت دیگر شاید منفی باشد. ما الان نمی‏خواهیم به این قسمت قضیه بپردازیم. مهم این است که صاحب رسانه‏ها، خود روزنامه‏نگارها هستند. آنهایی که نسبت به این حرفه صداقت دارند و این صداقت‏ اجازه نمی‏دهد که هیچ موقع بازیچه‏ی دست این یا آن گروه، حزب سیاسی و یا حتی دولت بشوند.

خوشبختانه اکثر رسانه‏‌های تاجیکستان مستقل هستند (البته منظورم بیشتر هفته‏‌نامه‌‏ها هستند) و خود روزنامه‏‌نگارها پشت آنها قرار گرفته‏‌اند. همان‏‌طور که گفتم، صداقت روزنامه‏‌نگارها به حرفه‏‌شان، به آنها اجازه نمی‏‌دهد که بازیچه‏‌ی دست کسی باشند و جسارتی که در انعکاس واقعیت‏‌ها دارند، به نسبت مثلاً هم‏‌پیشه‏‌گان‏‌شان در ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان بیشتر است.

تاجیکستان به‏‌هرحال هم‏‌زبان با کشورهای افغانستان و ایران است. به‏ نظر شما، در طول ۱۰، ۱۵سال گذشته، روزنامه‏‌نگاران تاجیک از تجربه‏‌های کشورهای هم‏‌زبان‏‌شان آموخته‏‌اند؟ اگر آموخته‏‌اند، چه چیزهایی آموخته‌‏اند که بتوانند از مکتب روسی روزنامه‌‏نگاری بیرون بیایند؟ خدمت کدامیک بیشتر بوده است؟ هم‏‌زبانان تاجیکستان یا سبک روزنامه‏‌نگاری اروپایی یا جهانی؟

من بعید می‏دانم که تحولات روزنامه‏نگاری تاجیکستان در طی ده سال گذشته به حدی رسیده باشد که از سبک روزنامه‏نگاری روسی که خود آن تا جایی تأثیر گرفته از روزنامه‏نگاری اروپاست، بیرون رفته باشد. حتی شاید برای بعد هم این اتفاق نیفتد. به‏خصوص منظور من روزنامه‏ها هستند. چون تفکر و دیدگاهی در بازار مطبوعات تاجیکستان شکل گرفته به این ترتیب که اگر چیزهای نویی که در افغانستان استفاده می‏شود یا برخی بازیافت‏هایی که در ایران هست (و متاثر از اروپاست)، در مطبوعات تاجیکستان به‏کار برده شود، بازار تاجیکستان آنها را قبول نخواهد کرد. در هر صورت روزنامه‏نگاری که مؤسس یک روزنامه است، باید خریدار و بازار مطبوعات را در نظر بگیرد. روزنامه باید طوری باشد که هم مطلب به خواننده برسد و هم روزنامه بتواند فعالیت خود را از نظر مالی ادامه بدهد.

از این جهت، بعید می‏دانم که نوع طراحی یا آن‏چه در روزنامه‏‏نگاری ایرانی وجود دارد و در خیلی موارد می‏شود به آن پرحرفی گفت را به روزنامه‏نگاری تاجیکستان وارد کنند. چون در بازار تاجیکستان کشش ندارد. یعنی خواننده را از هفته‏نامه دور می‏کند و طبیعی است که از نظر مالی به ضرر است.

اما برداشتن آن دیوار آهنین بین تاجیکستان، ایران وافغانستان و رفت و آمد روزنامه‌‏نگارها، یک خوبی و نکته‏‌ی مثبت پدید آورده که می‏‌شود گفت از نظر زبان دارند به هم نزدیک می‏‌شوند. فکر می‏‌کنم بهترین تأثیری که روزنامه‌‏‏نگاری چه در ایران و چه در افغانستان روی روزنامه‏‌نگاری تاجیکستان داشته، نزدیک شدن زبان فارسی است.